Tarcza 4.0: uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne
4 czerwca 2020 r. Sejm przyjął ustawę o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 382). Ustawa została przekazana do Senatu. Ustawa przewiduje m.in. wprowadzenie nowej instytucji – uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego (rozdział 6 ustawy).
Czytaj także: Sejm uchwalił Tarczę antykryzysową 4.0 i dodatek solidarnościowy. Co się zmienia?
Uwagi Związku Banków Polskich
W toku sejmowych prac legislacyjnych Związek Banków Polskich zgłosił szczegółowe uwagi względem projektowanego uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, wskazując m.in. na poniższe kwestie:
– ustawa wprowadza skrajnie uproszczone postępowanie, wdrażane przez dłużnika oraz powołanego przezeń nadzorcę układu bez jakiegokolwiek nadzoru lub udziału ze strony sądu lub niezależnego organu postępowania restrukturyzacyjnego oraz przy wyeliminowaniu jakiejkolwiek roli wierzycieli (m.in. brak rady wierzycieli);
– ustawa przyznaje dłużnikowi oraz powołanemu przezeń nadzorcy układu uprawnienia definiujące kierunek i organizację zmodyfikowanego postępowania o zatwierdzenie układu (będącego przedmiotem ustawy) przy wyeliminowaniu jakichkolwiek form zewnętrznego nadzoru (w tym nadzoru sądowego i wierzycielskiego), co rodzi ryzyko nadużyć ze strony nieuczciwych dłużników. W konsekwencji działania legislacyjne nakierowane na wsparcie przedsiębiorców mogą skutkować powstaniem patologii w procesach gospodarczych ze szkodą nie tylko dla wierzycieli, ale i dla procesu rozliczania uczestników obrotu gospodarczego z otrzymanej od państwa pomocy;
– rozwiązania zaprezentowane w ustawie stanowią zbyt daleko idącą ingerencję w dotychczas niekwestionowane, fundamentalne zasady leżące u podstaw uchwalenia ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, w tym w szczególności: (1) zasadę jawności oraz (2) zasadę równości stron postępowania i związaną z nią zasadę ochrony słusznych praw wierzycieli przy dominacji grupowego (zbiorowego) interesu wierzycieli. Zawarte w ustawie propozycje budzą też wątpliwości w świetle przepisów Dyrektywy Restrukturyzacyjnej;
– brak w ustawie jakiegokolwiek powiązania proponowanych rozwiązań prawnych ze skutkami pandemii COVID-19. Zastosowanie proponowanych uproszczonych procedur restrukturyzacyjnych nie jest w żaden sposób powiązane z problemami będącymi konsekwencją stanu epidemii;
– tryb powoływania i odwoływania nadzorcy układu oraz zakres jego kompetencji: nadzorca układu w proponowanym w ustawie uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu wybierany jest wyłącznie przez dłużnika oraz zatrudniany jest przez niego w oparciu o zawartą z dłużnikiem umowę. Umowa ta jest przedmiotem ograniczonej regulacji ustawowej (dotyczącej m.in. wynagrodzenia nadzorcy). W konsekwencji, podlega ona zasadzie swobody umów, zapewniając dłużnikowi możliwość istotnego wpływu na tryb działania nadzorcy układu (nie ma bowiem w ustawie żadnych obowiązków po stronie nadzorcy układu, które gwarantowałyby ochronę przez niego słusznych praw wierzycieli. Ustawa nie przewiduje także uprawnień po stronie wierzycieli czy sądu do odwołania nadzorcy układu). Ustawa (1) zapewniając dłużnikowi monopol decyzyjny w zakresie wyboru nadzorcy układu oraz ukształtowania zasad jego zaangażowania i odwoływania, (2) przyznając nadzorcy układu wybrane uprawnienia nadzorcy sądowego, sędziego-komisarza i rady wierzycieli, oraz (3) nie przewidując instrumentów zapewniających bezstronność (niezależność) nadzorcy układu wobec dłużnika czy ochronę słusznych praw wierzycieli, daje dłużnikowi (kosztem wierzycieli) względną swobodę w podejmowaniu działań i pełną kontrolę nad tokiem postępowania. Ustawa wdraża więc nową zasadę, nieznaną dotychczasowym przepisom, zgodnie z którą nadzorca układu, będąc zleceniobiorcą dłużnika, nadzoruje go, zaś dłużnik, będąc zleceniodawcą nadzorcy układu, rozlicza go z wykonanej umowy i wypłaca mu za to wynagrodzenie;
– zakres kompetencji nadzorcy układu poszerzony o kompetencje rady wierzycieli: zgodnie z ustawą nadzorca układu, nie podlegając nadzorowi ze strony sędziego-komisarza, sądu czy wierzycieli, uzyskuje nowe kompetencje w części dotychczas zastrzeżone dla sędziego-komisarza (organ bezstronny) oraz rady wierzycieli (organ reprezentujący interesy wierzycieli);
– poszerzenie zakresu kompetencji i zawężenie zakresu obowiązków nadzorcy: nadzorca układu posiadając uprawnienia szersze niż uprawnienia nadzorcy sądowego (jak wskazano powyżej dotyczy to niektórych uprawnień sędziego-komisarza i rady wierzycieli), nie jest obarczony obowiązkami, które ciążą na nadzorcy sądowym, nie jest rozliczany z rzetelności pełnienia obowiązków na zasadach, na jakich rozliczany jest nadzorca sądowy oraz nie podlega kontroli sędziego-komisarza ani rady wierzycieli, w zakresie w jakim pełni funkcję zastrzeżone w innych postępowaniach dla sędziego-komisarza albo rady wierzycieli;
– nadzór nad dłużnikiem: w uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu nie jest przewidziany udział sędziego-komisarza. W konsekwencji, nie ma w tym postępowaniu podstaw dla powołania rady wierzycieli – organu sprawującego nadzór nad postępowaniem z ramienia wierzycieli, która jest powoływana przez sędziego-komisarza (zob. art. 121 i nast. ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne). Ma to daleko idące konsekwencje dla transparentności postępowania oraz skutkuje brakiem nadzoru sądowego i wierzycielskiego nad istotnymi dla wierzycieli czynnościami dłużnika (rozporządzenie majątkiem, zaciągnięcie zadłużenia, ustanowienie zabezpieczeń) i kontroli nad tokiem uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu;
– restrukturyzacja zabezpieczonych wierzytelności: pomimo wyeliminowania wszelkich form nadzoru sądowego i wierzycielskiego nad uproszczonym postępowaniem o zatwierdzenie układu, jak również względnej swobody w dalszym prowadzeniu działalności przez dłużnika i podejmowaniu przez niego czynności rozporządzających, zobowiązujących lub obciążających w toku tego postępowania, ustawa zakłada istotne ograniczenia praw wierzycieli w toku tego postępowania, wykraczające, w zakresie dotyczącym wierzytelności zabezpieczonych na majątku dłużnika, poza ograniczenia przewidziane innymi postępowaniami;
– prawo wierzycieli do skarżenia uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu: substytutem uprawnień nadzorczych wierzycieli, o których mowa powyżej, ma być zgodnie z ustawą uprawnienie wierzycieli do żądania uchylenia skutków otwarcia uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu obejmujących m.in. zakaz spłaty i egzekucji wierzytelności, jeżeli wykażą oni, iż ich konsekwencją jest pokrzywdzenie wierzycieli (art. 18 ust. 1 ustawy). Wierzyciel stojący na stanowisku, iż uproszczone postępowanie o zatwierdzenie układu toczy się z pokrzywdzeniem wierzycieli winien takie pokrzywdzenie wykazać. Przy czym będzie to możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy posiada on informacje umożliwiające mu ocenę toczącego się postępowania, w tym informacje dotyczące majątku i zobowiązań dłużnika, istniejącej i prognozowanej rentowności prowadzonej przez dłużnika działalności oraz podejmowanych przez dłużnika działań restrukturyzacyjnych oraz czynności rozporządzających, zobowiązujących lub obciążających majątek dłużnika. Trudno zakładać, ażeby na potrzeby analizy istnienia faktu pokrzywdzenia wierzycieli w uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu wierzyciel uzyskał ww. informacje od dłużnika czy nadzorcy układu (zakontraktowanego przez dłużnika, a więc niebędącego niezależnym nadzorcą). Przy zakładanym braku współpracy dłużnika i nadzorcy układu, wierzyciel stojący na stanowisku, iż ograniczenie uprawnień wierzycieli w uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu odbywa się ze szkodą dla (ogółu) wierzycieli – musi działać wyłącznie w oparciu o posiadane (własne) informacje na temat dłużnika. W świetle powyższego, wobec przewidzianego ustawą: (1) odcięcia wierzycieli od informacji na temat dłużnika, realizowanego przezeń planu restrukturyzacji czy podejmowanych czynności dotyczących jego majątku oraz (2) braku niezależnego nadzoru nad dłużnikiem oraz nad nadzorcą układu – należy zakładać, iż wierzyciele nie będą dysponowali informacjami umożliwiającymi im ocenę konsekwencji toczącego się postępowania oraz nawet składanych przez dłużnika propozycji układowych, zaś przytoczony powyżej przepis art. 18 ust. 1 ustawy będzie w istocie rzeczy przepisem martwym;
– rozwiązania zawarte w ustawie naruszają w sposób istotny wszystkie zasady postępowania restrukturyzacyjnego, jak również istotnie odbiegają od wymogów wynikających z Dyrektywy Restrukturyzacyjnej. W szczególności, nadzorca układu, o którym mowa w ustawie, nie jest „nadzorcą restrukturyzacyjnym” w rozumieniu Dyrektywy Restrukturyzacyjnej, ponieważ powołuje i zatrudnia go dłużnik bez jakiegokolwiek udziału sądu, czy innego organu administracji.
