Stanowisko TSUE w sporze o wymogi reputacyjne w sektorze bankowym
Kontrola tzw. fit and proper (ang.), czyli właśnie nadzór kompetencyjno-reputacyjny polega właśnie na sprawdzaniu kwalifikacji przy obsadzaniu stanowisk zarządczych w bankach. Celem tegoż nadzoru jest uniknięcie sytuacji, w której funkcję członka zarządu bądź rady nadzorczej pełniłaby osoba mogąca zagrozić prawidłowemu funkcjonowaniu banku.
Wymogi dotyczące kompetencji i reputacji wynikają z dyrektywy CRD IV i zawierają się w pięciu podstawowych kryteriach: odpowiednia wiedza, umiejętności i doświadczenie; reputacja; brak konfliktu interesów; dostępność i dopasowanie do pozostałych członków organów banku.
Sprawa Berlusconiego
W przedmiotowej sprawie – Silvio Berlusconi i inni przeciwko Banca d’Italia i inni (sygn. akt C-219/17) – stan faktyczny dotyczył Berlusconiego posiadającego za pośrednictwem Fininvest około 30% akcji Mediolanum – holidingu finansowego kontrolującego Banca Mediolanum.
W 2013 roku, już po wyroku skazującym Berlusconiego za oszustwa podatkowe, Banca d’Italia oraz Istituto per la Vigilanza sulle Assicurazioni uznały, że w skutek ww. wyroku przestał on spełniać wymogi reputacyjne określone w przepisach krajowych. Skutkiem tego było zobowiązanie nałożone na Fininvest do zbycia części udziałów w Mediolanum, tak aby odsetek posiadanych udziałów wynosił mniej niż 9,999%.
W wyniku postępowania sądowego administracyjnego z odwołania od ww. decyzji, Consiglio di Stato uchyliło decyzję Banca d’Italia uzasadniając, że działanie stanowiło naruszenie zasady zakazu retroaktywności – przepisy o reputacji weszły w życie po zaistnieniu wspomnianych okoliczności.
EBC wkracza do akcji
Dodatkowo w międzyczasie nastąpiło połączenie Banca Mediolanum oraz Mediolanum, co sprawiło, że Fininvest stał się bezpośrednim udziałowcem. Europejski Bank Centralny i Banca d’Italia uznały, że niezbędny jest tutaj wniosek o zgodę nadzorcy na nabycie. W ostatecznej decyzji ECB – na wniosek i z inicjatywy włoskiego nadzoru bankowego – sprzeciwił się nabyciu udziałów banku na podstawie niespełnienia przez nabywcę wymogu dobrej reputacji.
Berlusconi i inni zaskarżyli jednocześnie decyzję EBC i włoskiego nadzorcy do TSUE (postępowanie zawieszone do czasu rozstrzygnięcia przedmiotowego) oraz do włoskiego sądu. Sąd włoski skierował pytanie prejudycjalne, czy sądy krajowe posiadają prawo do kontroli sądowej decyzji administracyjnych dotyczących wszczynania postępowań z urzędu, w których ostateczna decyzja wydawana jest przez organ Unii Europejskiej (jak w tym przypadku)
Stanowisko TSUE
TSUE stwierdził, że art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu UE przyznaje TSUE wyłączną jurysdykcję w zakresie oceny legalności decyzji przyjmowanych przez instytucje UE (takie jak właśnie EBC). Na tę jurysdykcję nie ma wpływu fakt wszczęcia postępowania przez inny (krajowy) organ, bądź fakt konsultacji z innym krajowym organem przez organ UE w toku postępowania administracyjnego.
Trybunał rozróżnił tutaj dwie sytuacje: (i) krajowy organ (np. nadzoru bankowego) wydaje decyzję wiążącą dla organu UE, a ten drugi ma ograniczone lub brak uznania administracyjnego – wówczas kontrola należy do sądów krajowych państw członkowskich; (ii) instytucja lub organ UE wydaje decyzję administracyjną, nie będąc związanym postanowieniami organu krajowego – wtedy wyłączna jurysdykcja należy do TSUE, nie tylko w zakresie oceny legalności decyzji organu UE, lecz także analiza ewentualnych wad prawnych decyzji przygotowawczych podjętych w toku postępowania przez organ krajowy. Wynika to w szczególności potrzeby zapewnienia jednego postępowania w zakresie oceny sądu działań organów administracyjnych.
W przedmiotowej sprawie oznacza to, że TSUE ma wyłączne prawo do oceny zarówno ostatecznej decyzji EBC jak i wcześniejszych postanowień w toku postępowania wydanych przez Banka d’Italia. Wyłącza to jurysdykcję sądów włoskich.
