Rynek finansowy: Ryzyko działalności banków

Katarzyna Pawlik

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/EU z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów stanowi istotną nowelizację dotychczas obowiązujących przepisów w ramach Unii Europejskiej. Między innymi podkreśla konieczność zharmonizowania metod finansowania systemu gwarantowania depozytów w państwach członkowskich poprzez ustalenie jednolitego poziomu docelowego ex ante środków finansowych (z możliwością zastosowania pewnych odstępstw, wskazanych w dyrektywie). Dodatkowo przewiduje także możliwość nakładania na instytucje kredytowe składek nadzwyczajnych ex post.

Przy określaniu wysokości opłat na system gwarantowania depozytów krajowe organy powinny brać pod uwagę cykl koniunkturalny, stabilność sektora, a także istniejące zobowiązania krajowego DGS. Podstawę składek powinna stanowić kwota gwarantowanych depozytów oraz stopień ryzyka, na jaki narażona jest dana instytucja kredytowa.

Mając jednak na uwadze duże zróżnicowanie systemów finansowych poszczególnych państw członkowskich, przepisy unijne pozostawiają dość dużą swobodę właściwym organom krajowym, aby mogły dostosować poziom i metodykę obliczania składek do warunków rynkowych i profili ryzyka charakteryzujących ich sektor finansowy.

Przy obowiązkowym przestrzeganiu poziomu docelowego, tj. zgromadzeniu maksymalnie do dnia 3 lipca 2024 r. na cele DGS co najmniej 0,8 proc. kwoty gwarantowanych depozytów w danym państwie członkowskim, właściwe organy krajowe mają możliwość wypracowania własnej metodyki opartej na ocenie ryzyka do obliczania wysokości składek sektora bankowego. Jednakże Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB, ang. European Banking Authority – EBA) został zobowiązany do przygotowania odpowiednich wytycznych, mających na celu ujednolicenie i określenie podstawowych zasad, jakie muszą być stosowane przy określaniu ww. metodyki.

W nawiązaniu do powyżej wspomnianego zobowiązania, 28 maja 2015 r. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego opublikował finalną wersję wytycznych w sprawie metody obliczania wysokości składek wpłacanych przez instytucje finansowe na system gwarantowania depozytów (Guidelines on methods for calculating contributions to deposit guarantee schemes, EBA/GL/2015/10). Zgodnie z przepisami dyrektywy 2014/49/EU model w dużym stopniu ma być oparty na ocenie ryzyka danego banku, przede wszystkim w celu zapobiegania pokusie nadużycia i zachęcania instytucji kredytowych do mniejszego podejmowania ryzyka. Ma również dążyć do zapewnienia sprawiedliwości przy nakładaniu obciążeń finansowych na poszczególne instytucje.

Wytyczne EUNB stanowią pierwszy krok w kierunku zwiększenia harmonizacji zasad pomiędzy krajowymi systemami gwarancji depozytów, wyrównywania warunków funkcjonowania instytucji finansowych i zwiększenia możliwości porównania wysokości i systemu opłat na DGS pomiędzy państwami członkowskimi. Art. 13.3 dyrektywy 2014/49/EU jasno stanowi, że wytyczne EUNB mają w szczególności obejmować wzór obliczania, konkretne wskaźniki, klasy ryzyka dotyczące członków, progi dotyczące wag ryzyka przypisanych do poszczególnych klas ryzyka oraz inne niezbędne elementy.

Należy zwrócić uwagę, że metodyka obliczania wysokości składek na DGS dotyczy zarówno opłat ex-ante, jak i ex-post, przy czym składki nadzwyczajne mogą zostać ustanowione, gdy dostępne środki finansowe DGS nie są wystarczające do dokonania odpowiednich wypłat na rzecz deponentów. Nie mogą one przekroczyć 0,5 proc. gwarantowanych depozytów banków za dany rok kalendarzowy oraz powinny być obliczone z wykorzystaniem tych samych kategorii ryzyka, jakie zostały użyte przy ustanawianiu rocznej składki ex-ante.

Wysokość składki, wyrażona w procentach, ma być ustalana przez właściwe organy państw członkowskich każdego roku, z uwzględnieniem konieczności osiągnięcia wyznaczonego przez dyrektywę 2014/49/EU pułapu środków zgromadzonych w funduszu gwarantowania depozytów po upływie okresu przejściowego. Dodatkowo wysokość składki powinna uwzględniać fazę cyklu biznesowego i procykliczny wpływ, jaki owe składki mogą mieć na pozycję finansową instytucji członkowskiej.

Zagregowana waga ryzyka powinna być wyznaczana na podstawie łącznej oceny punktowej ryzyka danej instytucji finansowej ARSi która stanowi sumę punktów otrzymanych przez instytucję z tytułu różnych kategorii ryzyk, skorygowanych o odpowiednie wagi. Wytyczne EUNB przewiduję dwa sposoby obliczania ARSi i na jego podstawie wyznaczania ARWi: metoda „koszyków” i metoda „skali ruchomej”.

W celu ograniczenia moral hazard, ...