Rynek Finansowy: Płacić czy nie płacić – oto jest pytanie

Marek Barowicz

Zgodnie z art. 2 prawa bankowego, bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Banki mogą być tworzone jako państwowe, spółdzielcze lub w formie spółek akcyjnych. Te ostatnie mogą wypłacać swoim akcjonariuszom dywidendy.

Komu i ile płacić?

W myśl art. 347 §1 i 2 „Kodeksu spółek handlowych”, akcjonariuszom przysługuje prawo do udziału w zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym – zbadanym przez biegłego rewidenta – który został przeznaczony przez walne zgromadzenie do wypłaty akcjonariuszom. Zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji. Jeżeli akcje nie są całkowicie pokryte, rozdziela się go w stosunku do dokonanych wpłat na akcje.

Pamiętać przy tym należy, że kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Statut może upoważnić walne zgromadzenie do określenia dnia, według którego ustalana jest lista akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy).

Oczekiwania nie mogą być wyższe niż potrzeby

Dywidenda oznacza cenę (koszt), jaki musi ponieść spółka z tytułu korzystania z kapitału udostępnionego jej – w zamian za akcje – przez inwestorów (akcjonariuszy). Polityka dywidend stanowi, obok kreowania docelowej struktury kapitałowej oraz finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych, komponent sterowania strategią przedsiębiorstwa (banku) w obszarze finansów. Opracowywane w spółkach strategie dywidendowe powinny opierać się na optymalnym rozkładzie teraźniejszych (bieżąca wypłata dywidend) i przyszłych (reinwestycja zysku zatrzymanego) korzyści dla akcjonariuszy. Muszą one uwzględniać właściwe proporcje między wartością wypłacanych dywidend a poziomem zysku zatrzymanego, uzupełnianego zewnętrznymi źródłami finansowania rozwoju jednostki w postaci emisji nowych akcji oraz zaciąganego kapitału obcego. Pamiętać bowiem należy, że oczekiwania dywidendowe właścicieli banku nie mogą górować nad jego potrzebami inwestycyjnymi, determinującymi wzrost rynkowy, a w konsekwencji przekładającymi się na generowanie przyszłych zysków kapitałowych.

Na poziom wypłacanych dywidend wpływ mają różne czynniki, wśród których wyróżnia się m.in.: przesłanki finansowo-inwestycyjne, efekt sygnalizacji o kondycji finansowej podmiotu, preferencje inwestorów, wymogi prawne. Determinanty te uwzględniane są w modelach wypłat dywidend, wśród których do podstawowych zalicza się strategie: rezydualną, stałej lub docelowej stopy wypłat dywidendy, stałej lub wzrastającej dywidendy na akcję oraz regularnej dywidendy powiększonej o dodatkową jej kwotę (tzw. strategia „dywidenda plus”).

• Strategia rezydualna uzależnia poziom wypłacanych dywidend od planów inwestycyjnych przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem optymalnej struktury dostępnego kapitału (podporządkowuje ona wypłatę dywidend potrzebom inwestycyjnym spółki, uważanym za priorytetowe, biorąc równocześnie pod uwagę także konieczność zachowania racjonalnej równowagi między kapitałem własnym, w tym wchodzącymi w jego skład zyskami zatrzymanymi podlegającymi efektywnej reinwestycji, a kapitałem obcym). Dywidendy wypłacane są z nadwyżki zysku pozostającego po sfinansowaniu niezbędnych (racjonalnych) bieżących inwestycji (stąd podmioty znajdujące się w fazie powstawania lub wzrostu, charakteryzujące się wysokim zapotrzebowaniem na kapitał inwestycyjny, nie będą wypłacać lub wypłacają niskie dywidendy, natomiast jednostki w fazie dojrzałości lub schyłku, w przypadku których potrzeby inwestycyjne ulegają obniżeniu, wypłacają wysokie dywidendy).
• Strategia dywidendowa oparta na stopie wypłat dywidend może obejmować dwa warianty uwzględniające stałą lub docelową stopę wypłat dywidend. Pierwsza opcja zakłada wypłatę stałej dywidendy, określonej procentowo od wartości wygenerowanego w danym roku obrotowym zysku (zatem w ujęciu kwotowym, nominalnym dywidenda będzie zmienna, uzależniona od wysokości osiągniętego przez bank zysku). Zaletą tej odmiany polityki dywidendowej jest bezpośrednie powiązanie korzyści właścicieli (akcjonariuszy) z osiąganymi przez przedsiębiorstwo wynikami. Wadę stanowią natomiast – czasem znaczne – wahania i brak pewności odnośnie wielkości przyszłych wypłat, mogących podlegać ograniczeniom (uszczupleniom), w okresach, gdy spółka wykazuje niewielkie zyski (a to z kolei może negatywnie oddziaływać na ceny akcji podmiotu stosującego taką strategię wypłat dywidend). Ponadto tego typu polityka finansowa nie bierze pod uwagę zmieniającego się otoczenia rynkowego oraz potrzeb rozwojowych jednostki, różnych w poszczególnych fazach cyklu jej życia. ­Strategia ­docelowej stopy wypłat dywidend uzależnia wysokość wypłacanych akcjonariuszom za dany rok obrotowy dywidend nie tylko od wartości wygenerowanego w tym okresie zysku, ale także od zysku wypracowanego przez jednostkę w latach poprzednich.
• Strategia dywidendy na akcję bazuje na wypłacie dywidendy w kwocie stałej (w określonym długoterminowym horyzoncie czasowym, wyznaczonym utrzymującą się wielkością generowanych przez bank zysków; przy czym nowy – trwały, długofalowy – poziom osiąganych zysków może implikować zmianę wielkości wypłacanych dywidend) bądź kwocie wzrastającej (wysokości nominalnej). Pierwsze rozwiązanie preferuje stabilność wypłat dywidendowych, dzięki czemu akcjonariusze z góry wiedzą, na jakim poziomie będą kształtować się – w danym, długoterminowym okresie, uwzględnionym w planie podziału zysków firmy – ich przyszłe dochody, związane z posiadaniem akcji. W drugim przypadku brane są pod uwagę procesy inflacyjne, powodujące cykliczny (coroczny), nominalny wzrost – o wskaźnik inflacji – kwoty wypłacanych dywidend (w ujęciu realnym dywidendy te będzie jednak cechował stały charakter). Zaletą tego typu strategii jest zwiększenie cen rynkowych akcji, ponieważ utrzymywanie stałego poziomu wypłat dywidendy świadczy o dobrej sytuacji ekonomicznej firmy. Do jej wad zaliczyć można natomiast obniżenie zysku przypadającego na jedną akcję wskutek konieczności emisji nowych walorów w celu sfinansowania ewentualnych potrzeb inwestycyjnych (względnie rezygnację z inwestycji) czy brak możliwości utrzymania optymalnej struktury kapitałowej.
• Strategia regularnej dywidendy, powiększonej o dodatkową jej kwotę (tzw. strategia „dywidenda plus”) polega na dokonywaniu stałych wypłat dywidendowych na relatywnie niskim poziomie, dodatkowo uzupełnianych – w okresach wysokiej koniunktury gospodarczej, skutkującej generowaniem dużych, ponadprzeciętnych zysków – o specjalną, ponadplanową dywidendę. Zaletą tego rodzaju „elastycznej” strategii dywidendowej jest zachowanie stałej wartości wypłat dywidendowych, nawet w warunkach dekoniunktury (podmioty nie muszą wówczas obniżać poziomu wypłacanych dywidend, co mogłoby zostać odebrane przez potencjalnych inwestorów jako negatywny sygnał, wskazujący na obniżenie ich kondycji finansowej). Pozwala ona ponadto na utrzymanie płynności finansowej oraz przeprowadzanie koniecznych, zgodnych z firmowymi potrzebami, działań inwestycyjnych. Dodatkowa dywidenda wypłacana jest jedynie w sytuacji wygenerowania przez spółkę zysków przekraczających jej bieżące potrzeby inwestycyjne.

Nagły wzrost wypłat dywidend może implikować zwyżkę cen akcji, zaś spadek wypłat skutkuje z reguły obniżeniem cen akcji (zwłaszcza w sytuacji gdy inwestorzy, nie posiadając pełnej informacji na temat powodów takiego działania firmy, mylnie wiążą ją z redukcją stopy zwrotu z akcji, a nie z planowanym rozwojem jednostki i przeznaczeniem większej części zysku na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych).

Wypłaty a akcje

Warto zauważyć, że relatywnie niska wartość wypłacanych dywidend będzie świadczyć o większym zaangażowaniu zysków zatrzymanych jako źródła finansowania działalności banku, natomiast ich wysoka wielkość będzie implikować potrzebę sięgnięcia po kapitały zewnętrzne (własne w formie emisji akcji lub obce w postaci zadłużenia wobec banku centralnego, sektora finansowego oraz niefinansowego). Szczególnie istotna jest również jakość informacji finansowych, przekazywanych przez spółkę inwestorom. Determinuje ona bowiem zarówno poziom cen akcji (skorelowanych m.in. z poziomem wypłacanych dywidend), jak i wartość kosztu kapitału przedsiębiorstwa.

Pamiętać należy, że nagły wzrost wypłat dywidend może implikować zwyżkę cen akcji, zaś spadek wypłat skutkuje z reguły obniżeniem cen akcji (zwłaszcza w sytuacji gdy inwestorzy, nie posiadając pełnej informacji na temat powodów takiego działania firmy, mylnie wiążą ją z redukcją stopy zwrotu z akcji, a nie z planowanym rozwojem jednostki i przeznaczeniem większej części zysku na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, a w konsekwencji przewidywanym wzrostem wielkości przyszłych dywidend).