Rynek bankowy: Perspektywy rozwoju

Nadzór nad rynkiem finansowym to zadanie państwa koncentrujące się na realizacji celów szczególnych, związanych z wyjątkową pozycją podmiotów nadzorowanych, podmiotów co do zasady określanych jako instytucje zaufania publicznego. Jego znaczenie jest szczególnie zauważalne w okresach dekoniunktury gospodarczej. Wiadomo już, że jednym z czynników wpływających na rozmiar kryzysu w krajach rozwiniętych był „niewystarczający” nadzór.

Samo pojęcie „nadzór”, jak i jego znaczenie funkcjonalne odgrywają istotną rolę niezależnie od cyklów koniunkturalnych w gospodarce. Jednak w okresie rozwoju nie przywiązuje się do niego aż tak dużej wagi, jak w okresie dekoniunktury. Jest to jeden z poważniejszych błędów w procesie tworzenia prawa regulującego funkcjonowanie organów nadzoru i wyposażania ich w odpowiednie instrumenty oddziaływania na nadzorowane podmioty. Sprawne działanie rynku finansowego jest bowiem podstawą prawidłowego rozwoju gospodarczego i istnienia nowoczesnej gospodarki. Analiza skuteczności działań nadzorczych powinna więc być permanentna i uwzględniać zarówno elementy organizacyjne, jak i regulacyjne.

Kompetencyjny błąd u zarania

W Polsce organem nadzoru nad niektórymi przedsiębiorcami świadczącymi usługi finansowe jest Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Ustawą ustrojową dla KNF, integrującą wszystkie postanowienia dotyczące funkcjonowania nadzoru, jest ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym z 21 lipca 2006 r., zwana dalej ustawą. Tytuł ustawy jest nieadekwatny do jej postanowień. W żadnym razie nie jest to ustawa zawierająca przepisy umożliwiające nadzór nad rynkiem finansowym. Rynku nie da się bowiem nadzorować, na tym polega jego uniwersalność i niezależność od organów państwa. Każda próba jego nadzorowania kończy się stworzeniem tzw. drugiego obiegu. Można natomiast i trzeba nadzorować instytucje świadczące na tym rynku swoje usługi.

Kompetencje decyzyjne KNF zostały podzielone według prostego przyporządkowania wcześniejszych kompetencji KNB, KPWiG i KNUiFE. Był to jeden z podstawowych błędów legislacyjnych. Ustawodawca nie próbował nawet stworzyć nowej jakości organu nadzoru, lecz wykonał prosty zabieg centralistyczny, nie wnoszący nic efektywnego do funkcjonowania nadzoru nad instytucjami zaufania publicznego w Polsce. Szczęśliwie zmiany były dokonane w okresie stabilności rozwoju gospodarczego, co zniwelowało potencjalne perturbacje wynikające z braku systemowego myślenia o zmianach.

KNF, według projektodawców, ma pełnić funkcję organu nadzoru zintegrowanego. Warto jednak podkreślić, że nie sprawuje niestety nadzoru nad wszystkim przedsiębiorcami świadczącymi usługi finansowe w Polsce.

Właściwe funkcjonowanie nadzoru finansowego jest jednym z podstawowych standardów w rozwiniętych krajach Europy i świata. Warto jednak podkreślić, iż prawo wspólnotowe nie definiuje, gdzie powinien być umiejscowiony nadzór i w jaki sposób jego umiejscowienie powinno uwzględniać konsolidację usług i instytucji finansowych. Kwestię tę pozostawiono do rozstrzygnięcia poszczególnym państwom członkowskim Unii Europejskiej. Traktat z Maastricht określa jednak, iż działalność przyszłego Europejskiego Systemu Banków Centralnych powinna sprzyjać sprawnemu prowadzeniu polityki nadzorczej przez kompetentne w tej dziedzinie władze. Nie oznacza to, że nie ma żadnych prac w tym zakresie. Kryzys finansowy zmusił do aktywności w tym zakresie. Jego skutkiem jest koncepcja nadzoru wspólnotowego umiejscowionego w Europejskim Banku Centralnym (EBC) i silniejsze powiązanie go z bankami centralnymi w państwach członkowskich.

Za przyjęciem rozwiązania polegającego na powiązaniu nadzoru finansowego z bankiem centralnym przemawiają argumenty odwołujące się do jego pozycji. Z racji sprawowanych funkcji to on właśnie dysponuje wiedzą na temat funkcjonowania rynków, instrumentów finansowych oraz przewidywań makroekonomicznych. Do banku centralnego spływają także stale zbierane i analizowane informacje na temat ryzyka związanego z działalnością, ale także innych instytucji – w tym świadczących usługi finansowe. Pomocne w wykonywaniu nadzoru jest również zrozumienie specyfiki działalności banków oraz stały i bieżący kontakt z nimi. Zwłaszcza w krajach, w których banki odgrywają decydującą rolę na rynku usług finansowych. Bank centralny zazwyczaj przyjmuje też na siebie rolę kredytodawcy ostatniej szansy, co ma ogromne znaczenie przede wszystkim w okresie dekoniunktury gospodarczej.

Nadzory były mało skuteczne

Istnieją też argumenty przeciw powiązaniu nadzoru z bankiem centralnym. Może on na przykład kł...