Rolnictwo i banki spółdzielcze: Robimy swoje

Minął blisko rok od ostatniego spotkania z naszym rozmówcą. Uznaliśmy, że to dobra okazja do dokonania przeglądu i reasumpcji stanu zaawansowania realizacji omawianych wówczas zadań, oraz odniesienia się do nowych kwestii, które wynikają z rozszerzonej agendy podejmowanych w resorcie projektów.

Panie ministrze, jak przebiega realizacja PROW, zwłaszcza w odniesieniu do dotychczas uzyskanych efektów ilościowych i jakościowych?

– W tej sprawie odwołam się do twardych danych, które statystycznie i liczbowo obrazują dotychczas uzyskane rezultaty w omawianym zakresie; w ramach PROW 2014- 2020 do dnia 20 sierpnia 2017 r.:

• złożono 2 625 254 wnioski o przyznanie pomocy (w tym 2 252 259 wniosków w ramach obszarów o na­turalnych utrudnieniach – ONW),
• zatwierdzono do realizacji 1 698 155 operacji na kwo­tę 17,9 mld zł, co stanowi 30,8% przyznanego limitu środków,
• zrealizowano płatności w wysokości 7,5 mld zł dla 873 702 beneficjentów, tj. 12,9% limitu zaplanowa­nych środków, z czego 3,3 mld zł stanowiły zobowiąza­nia z PROW 2004-2006 i PROW 2007-2013. Liczby nie mówią jednak wszystkiego o uzyskanych efektach, te zaś zasługują w mojej opinii na uznanie;
• w ramach zawartych dotychczas umów zrealizowane zostanie 12 388 operacji dotyczących „Modernizacji gospodarstw rolnych„,
• w ramach operacji zatwierdzonych do realizacji w in­strumencie „Modernizacja gospodarstw rolnych” planuje się wybudowanie blisko 2000 i zmodernizowanie bli­sko 1000 budynków produkcyjnych,
• zrealizowane zostały, bądź trwają postępowania scale­niowe obejmujące 57,5 tys. ha gruntów,
• wsparcie otrzyma – na podstawie wydanych decyzji – 5501 młodych rolników,
• przewidujemy wybudowanie 191 km oraz moderniza­cję 2811 km dróg lokalnych,
• wsparciem objęto 130 nowo powstałych grup produ­centów rolnych,
• 290 lokalnych grup działania realizuje strategie w ra­mach działania LEADER na łącznym obszarze obejmującym ponad 20 mln mieszkańców,
• w ramach „Działania rolno-środowiskowo-klimatyczne­go” wsparciem objęto powierzchnię około 1,2 mln ha dla około 69 tys. gospodarstw,
• w ramach działania „Rolnictwo Ekologiczne” wsparciem objęto powierzchnię około 429 tys. ha dla około 21 tys. gospodarstw,
• w ramach działania „Płatności dla obszarów z ogranicze­niami naturalnymi lub innymi szczególnymi ogranicze­niami” wsparciem objęto powierzchnię około 7,3 mln ha dla około 778 tys. beneficjentów,
• w ramach działania „Inwestycje w rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów” wsparciem objęto powierzch­nię około 72 tys. ha dla około 15 tys. beneficjentów.

Dla pełnego zobrazowania uzyskanych efektów należy powiedzieć, że wdrażane działania w PROW 2014-2020 pozwalają również na skok jakościowy. W ramach instru­mentów pomocy realizowane są nowoczesne inwestycje i wdrażane nowe technologie. Dla wzrostu jakości poten­cjału produkcyjnego i rozwoju nowych technologii w rolnictwie i przetwórstwie rolno-spożywczym najważniejsze wydają się zwłaszcza dwa instrumenty pomocowe „Modernizacja gospodarstw rolnych” oraz „Przetwórstwo i marketing produktów rolnych”. Dla wzrostu jakości produkcji waż­ne są także inne działania proinwestycyjne, że wymienię „Premię dla młodych rolników”, „Restrukturyzację małych gospodarstw” czy „Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych” i „Tworzenie grup i organizacji producentów”.

Czy i na ile okoliczności zewnętrzne wpłynęły na przyjęte priorytety i sposób ich realizacji?

– Mając na uwadze to, by wsparcie oferowane w ramach PROW 2014-2020 w sposób jak najbardziej trafny odpowiadało na potrzeby rolników, przedsiębiorców i mieszkańców obszarów wiejskich, na bieżąco prowadzi­my analizę wdrażanych instrumentów pomocy. Dowodzi ona, że aby jak najefektywniej wykorzystać dostępne środ­ki potrzebne jest sprawne podejmowanie decyzji, w tym również modyfikowanie zasad realizacji wielu z zaprogramowanych instrumentów pomocy i bieżące ich dostoso­wanie do potrzeb beneficjentów.

Ryszard Zarudzki Podsekretarz stanu w MRiRW (od listopada 2015 r.), odpowiada za sprawy objęte zakresem działania Departamentu Płatności Bezpośrednich, Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departamentu Strategii, Analiz i Rozwoju oraz Biura Pomocy Technicznej. Sprawuje nadzór nad ARiMR, doradztwem rolniczym i instytutami podległymi MRiRW. Absolwent oraz doktorant Wydziału Zootechniki Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. Stypendysta Justus-Liebieg Universitat, Grunlandwirstschaft und Futterbau, Giessen (Hesja), Funduszu PHARE. Był asystentem na swoim macierzystym wydziale, ponadto wykładowcą na studiach podyplomowych Wydziału Ekonomicznego oraz Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, wykładowcą i współautorem Studium Podyplomowego Europejskiego Funduszu Społecznego, Centrum Europejskie Uniwersytetu Gdańskiego. Wykładał też w Wyższej Szkole Bankowej. W latach 2006-2008 dyrektor Pomorskiego Oddziału Regionalnego ARiMR. Był zastępcą dyrektora Wydziału Zarządzania Funduszami Europejskimi w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim oraz dyrektorem Wydziału Środowiska i Rolnictwa. Autor lub współautor prac naukowych, popularno-naukowych z zakresu rolnictwa i gospodarki żywnościowej, popularnych z zakresu wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej (I i II filaru).

Na przestrzeni lat 2016-2017 zostały opracowane i przed­stawione do akceptacji Komisji Europejskiej trzy pakiety zmian PROW 2014-2020, które uwzględniają przede wszystkim postulaty beneficjentów programu oraz zmiany wynikające z nowelizacji norm prawnych. Zaproponowa­ne zmiany po uzyskaniu akceptacji Komisji Europejskiej zostały wprowadzone do programu.

I tak, odpowiadając na potrzeby młodych rolników, wpro­wadzono możliwość uzyskania wsparcia przez osoby, które rozpoczęły urządzanie gospodarstwa rolnego w okresie do 18 miesięcy przed złożeniem wniosku o przyznanie pomocy. Zmiana ta korzystnie wpływa na możliwość uzyskania pomocy przez następców rolników, a tym samym zapew­nia poprawę zarządzania i wdrożenie innowacji w przej­mowanych gospodarstwach.

W celu zwiększenia rozwoju produkcji prosiąt umożliwio­no dofinansowanie modernizacji lub budowy budynków, również w gospodarstwach o wielkości ekonomicznej od 200 tys. do 250 tys. euro.

Wychodząc naprzeciw postulatom przedsiębiorców zaj­mujących się przetwórstwem rolno-spożywczym, umożli­wiono budowę nowych zakładów przetwórstwa rolno-spo­żywczego we wszystkich sektorach przetwórstwa. Ponadto zwiększono maksymalną wysokość pomocy na inwestycje w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój z 3 do 10 mln zł dla jednego beneficjenta. Taka za­miana umożliwi realizację projektów o większej skali, które będą miały wpływ na poprawę konkurencyjności polskiego przemysłu przetwórstwa rolno-spożywczego na wspólnym rynku i globalnych rynkach światowych.

Istotnym elementem zmian wprowadzonych do progra­mu, wynikającym z bezpośredniego zagrożenia dla rolni­ków w związku z wystąpieniem na terenie kraju przypad­ków afrykańskiego pomoru świń (ASF), było opracowanie – we współpracy z przedstawicielami rolników – i wdro­żenie odpowiednich rozwiązań na rzecz gospodarstw, któ­re mogą być narażone w największym stopniu na ryzyko. W ramach instrumentów PROW 2014-2020 „Premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej” i „Restrukturyzacja małych gospodarstw” wprowadzono możliwość przepro­wadzania oddzielnych naborów wniosków na obszarach zagrożonych ASF, w ramach wydzielonej puli środków, w celu zmiany profilu produkcji, różnicowania działalno­ści oraz zaprzestania chowu trzody chlewnej. Natomiast w poddziałaniu „Wsparcie inwestycji w środki zapobiegaw­cze, których celem jest ograniczenie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof” wprowadzono możliwość uzyskania wsparcia na realizację operacji inwestycyjnych polegających na bu­dowie infrastruktury potrzebnej do stworzenia odpowied­nich warunków bioasekuracji na terenach objętych ASF.

Ponadto wydłużono okres pomocy z trzech do pięciu lat – w jego trakcie uczestnicy poszczególnych systemów jakości będą mogli ubiegać się o refundację kosztów ponoszonych z tytułu uczestnictwa w wybranym systemie.

W celu ułatwienia realizacji PROW 2014-2020 Minister­stwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi konsekwentnie uproszcza procedury realizacji powodujące zmniejszenie obciążeń ad­ministracyjnych po stronie beneficjentów.

Wspomniał pan o lokalnych grupach działania, w jakim zatem zakresie tworzą one wartość dodaną, gdy chodzi o budowę kapitału społecznego na obszarach wiejskich?

– Biorąc pod uwagę różne definicje kapitału społecznego, można uznać, że pod pojęciem tym należy przede wszystkim rozumieć umiejętności społeczne, tzn. umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów, jak również funkcjonowania w mniej lub bardziej formalnych powią­zaniach (sieciach). Pozwalają one współpracować z innymi dzięki wspólnym wartościom, zaufaniu i przede wszystkim zaangażowaniu, czy mówiąc potocznie chęci.

Różne badania ewaluacyjne oraz analizy wykazały, że podej­ście LEADER pozytywnie wpływa na rozwój kapitału społecznego na obszarach wiejskich. Przede wszystkim należy podkreślić oddolny charakter realizowanych przez lokalne grupy działań (LGD) jako partnerstwo trzech sektorów: społecznego, publicznego i gospodarczego, zaangażowanych w rozwój swojego obszaru i społeczności lokalnej. Podejście LEADER stwarza warunki do powstawania nowych organi­zacji czy też formalizowania i profesjonalizacji organizacji już istniejących. Wsparcie w jego ramach umożliwia LGD po­dejmowanie wspólnych inicjatyw, odkrywanie i wyzwalanie lokalnego potencjału, współpracę z samorządem i firmami, realizację projektów inwestycyjnych odpowiadających na bez­pośrednie potrzeby ludzi, np. place zabaw, świetlice, które po­ciągają za sobą większe zaangażowanie społeczności lokalnej.

Oddolność działań jest więc zasadą o kardynalnym zna­czeniu. Ma ona wymiar zarówno praktyczny – pozwala na realizowanie zadań dostosowanych do potrzeb lokalnych, jak i społeczny – podnosi samoocenę małych społeczności, które mogą mieć wpływ na własne życie i otoczenie, a przez to rośnie poczucie ich własnej wartości. Z podejścia oddol­nego wynika także zasada, że samo wdrażanie różnych dzia­łań rozwojowych powinno być przekazywane na możliwie najbardziej lokalny poziom. W praktyce oznacza to, że LSR (strategie rozwoju lokalnego kierowanego przez społecz­ność) tworzone są przez same społeczności lokalne, które mają także – poprzez LGD – istotną rolę w ich wdrażaniu.

Rozpatrując zatem znaczenie działania LGD w kontek­ście kapitału społecznego, można stwierdzić ogólny wzrost aktywności mieszkańców i innych podmiotów, większą skłonność do podejmowania wspólnych inicjatyw oraz wzrost zaufania. Wykorzystanie potencjału stworzonego w ramach LSR można uznać za korzystne, bowiem może skutkować podejmowaniem przez mieszkańców nowych inicjatyw w przyszłości i dalszym wzrostem poziomu kapi­tału społecznego na obszarach wiejskich.

Szeroki zakres wsparcia dostępnego w ramach PROW 2014-2020 pozwala lokalnym grupom działania na reali­zację operacji ukierunkowanych m.in. na:

• wzmacnianie kapitału społecznego, w tym przez pod­noszenie wiedzy społeczności lokalnej w zakresie ochro­ny środowiska i zmian klimatycznych, także z wykorzy­staniem rozwiązań innowacyjnych,
• rozwój przedsiębiorczości,
• rozwój rynków zbytu produktów i usług lokalnych,
• zachowanie dziedzictwa lokalnego,
• budowę lub przebudowę ogólnodostępnej i niekomer­cyjnej infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej,
• promowanie obszaru objętego LSR, w tym produktów lub usług lokalnych.

Rolnictwo i jego otoczenie, to ważny segment gospodarki i źródło przychodów istotne dla wartości PKB. Gdzie w tym kontekście upatruje pan źródeł poprawy efektywności i wzrostu zdolności konkurencyjności rolnictwa i przetwórstwa?

– Poprawa ta zależy również od sprawnej realizacji PROW 2014-2020. Priorytetem jest polepszenie konkurencyjności sektora rolnego. Program przede wszystkim wspiera dalszą restrukturyzację i modernizację gospodarstw rolnych oraz rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. Realizacja zaplanowanych w tym zakresie działań pozwala rolnikom i przedsiębiorcom na podjęcie coraz to większych wyzwań konkurencyjnych na rynku europejskim i na rynkach trze­cich. Ważnym elementem programu są także działania wspierające modernizację gospodarstw rodzinnych, mające na celu poprawę ich stabilizacji finansowej i dalsze wzmoc­nienie konkurencyjności. Działania w tym zakresie zostały wdrożone w pierwszej kolejności.

Dla gospodarstw o mniejszym potencjale ekonomicznym ważnymi instrumentami, zapewniającymi przyspieszenie niezbędnych zmian strukturalnych sektora rolnego, są: pre­mie na restrukturyzację małych gospodarstw rolnych oraz płatności dla rolników przekazujących małe gospodarstwa.

Do dalszego rozwoju sektora rolnego i wzrostu jego kon­kurencyjności przyczynią się, w mojej opinii, także instrumenty pomocy finansowej dotyczące transferu wiedzy i innowacji. Nowym instrumentem wspierającym wdroże­nie innowacji w sektorze rolno-spożywczym jest działanie „Współpraca„.

W ramach poprawy organizacji łańcucha dostaw żyw­ności, PROW 2014-2020 wspiera inwestycje związane z przetwórstwem i marketingiem artykułów rolnych oraz dalszy rozwój grup i organizacji producentów oraz syste­mów jakości produktów rolnych i środków spożywczych. Dla ułatwiania sprzedaży bezpośredniej artykułów rol­nych, kontynuowane jest wsparcie na rzecz budowy i mo­dernizacji targowisk.

Istotne pozostaje konsekwentnie realizowane wsparcie pozwalające na odtwarzanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych i katastrof naturalnych oraz ochronę gospodarstw rolnych przed tego typu zdarzeniami.

Znaczącą rolę we wspieraniu zrównoważonego rozwoju ob­szarów wiejskich odgrywają płatności na rzecz ochrony eko­systemów i efektywnego gospodarowania zasobami natu­ralnymi: „Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne„, „Rol­nictwo ekologiczne„, „Inwestycje w rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów” oraz „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ogra­niczeniami„. Wymienione płatności wspierają przedsięwzię­cia z zakresu ochrony środowiska (w tym wody, gleby, kra­jobrazu i klimatu) oraz sprzyjają zachowaniu różnorodności biologicznej. Nowe działanie – „Rolnictwo ekologiczne” – jest kontynuacją pakietu 2. „Rolnictwo ekologiczne”, prowadzo­nego w ramach programu rolno-środowiskowego PROW 2007-2013. Dokonywane są także płatności na rzecz obsza­rów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). W ramach realizacji celów środowiskowych wsparcie inwe­stycyjne otrzymują również gospodarstwa położone na ob­szarach „Natura 2000” i na obszarach narażonych na zanie­czyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego.

W celu zapewnienia wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiej­skich w ramach PROW 2014-2020 prowadzone są działania przyczyniające się do rozwoju przedsiębiorczości, odnowy wsi, w tym w zakresie infrastruktury technicznej, realizowane zarówno w ramach wyodrębnionego instrumentu, jak rów­nież poprzez oddolne inicjatywy wdrażane w ramach instru­mentu LEADER. Poprzez tę inicjatywę zakładamy realizację, w ramach wdrażane w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR), które umożliwiają realizację znacznie szerszej gamy przedsięwzięć, niż było to w PROW 2007-2013. PROW 2014-2020 w ramach wdrażania LSR zapewnia wsparcie między innymi operacji mających na celu: wzmocnienie kapitału społecznego, rozwój przedsiębiorczości, dywersyfikację źródeł dochodu, tworzenie i rozwój inkubatorów przetwórstwa lokalnego, rozwój pro­duktów lokalnych, rozwój rynków zbytu, zachowanie dzie­dzictwa kulturowego, rozwój ogólnodostępnej i niekomercyj­nej infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej.

Zmiany na wsi i obszarach wiejskich dostrzegamy, zwłaszcza latem, przysłowiowym gołym okiem. Wieś, jaką znamy z opowieści ojców i dziadków nieuchronnie odchodzi w przeszłość, a świadectwem minionego czasu pozostaną pejzaże Wyczółkowskiego, Chełmońskiego czy Brandta. Jak zatem pogodzić wymogi efektywności i konkurencyjności z potrzebą ochrony dziedzictwa kulturowego i krajobrazowego?

– Choć głównym celem realizacji PROW 2014-2020 jest poprawa efektywności i konkurencyjności sektora rolnego, to jego realizacja musi uwzględniać nadrzędny cel, jakim jest poszanowanie i ochrona środowiska naturalnego i krajobrazowego.

Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich musi odbywać się w sposób zrównoważony, w którym jednocześnie dąży się do poprawy warunków życia ludności i prowadzenia dzia­łalności gospodarczej na obszarach wiejskich, nie naruszając przy tym specyficznych zasobów wsi, do których zalicza się: środowisko naturalne, krajobraz i dziedzictwo kulturowe.

Podejście to – często nazywane ekorozwojem – godzi pra­wa przyrody i ekonomii dzięki przestrzeganiu w działa­niach gospodarczych obranego kierunku rozwoju, który powinien być dostosowany do istniejących uwarunkowań przyrodniczych; potrzeb i woli lokalnych społeczności oraz norm ekologicznych. Natomiast bezpośrednie działania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego podejmowa­ne są w PROW 2014-2020 w ramach realizacji lokalnych strategii rozwoju poprzez inicjatywę LEADER.

Ponadto bezpośrednie wsparcie w zakresie ochrony dzie­dzictwa kulturowego można będzie uzyskać w PROW 2014-2020 w ramach przygotowywanego instrumentu pomocy. Opracowany już został w tym celu projekt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w spra­wie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej na operacje typu „Inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne”, „Kształtowanie prze­strzeni publicznej” oraz „Ochrona zabytków i budownic­twa tradycyjnego”, objęte Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.

Wydanie rozporządzenia ma na celu stworzenie spraw­nego i efektywnego systemu wdrażania dla trzech typów operacji:

1. „Inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne”,
2. „Kształtowanie przestrzeni publicznej”,
3. „Ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego”.

Pomoc w ramach tych typów operacji będzie mogła być przyznana na:

1. budowę, przebudowę lub wyposażenie obiektów bu­dowlanych pełniących funkcje kulturalne,
2. kształtowanie przestrzeni publicznej,
3. odnawianie lub poprawę zabytkowych obiektów budow­lanych, służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego,
4. zakup obiektów budowlanych charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie z przeznaczeniem na cele publiczne.

Beneficjentem wsparcia może być gmina lub instytucja kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorzą­du terytorialnego. Wysokość pomocy (łącznie w ramach trzech typów operacji) nie może przekroczyć 500 tys. zł na miejscowość w okresie realizacji programu.

Operacje będą mogły być realizowane w gminach wiejskich lub w gminach miejsko-wiejskich, z wyłączeniem miast liczących powyżej 5000 mieszkańców lub w gminach miej­skich z wyłączeniem miejscowości liczących powyżej 5000 mieszkańców.

Pierwsze nabory wniosków o przyznanie pomocy na re­alizację ww. typów operacji odbędą się na przełomie 2017/2018 r. To otworzy nowe perspektywy i szanse dla lokalnych pasjonatów opiekujących się przydrożnymi kapliczkami, obiektami od lat służącymi rozrywce i spo­tkaniom lokalnej społeczności, czy zabytkom małej architektury od mostków i przepustów, po większe obiekty infrastruktury technicznej pamiętające naszych dziadków. Jednocześnie należy przyznać, że środków na te działania nie jest zbyt wiele.

Żywe zainteresowanie rolników, a w ślad za doniesieniami medialnymi szerszej publiczności, budzi kwestia dopłat obszarowych i stan realizacji oraz uwarunkowania wpływające na przebieg tego istotnego społecznie procesu.

– Zgodnie z art. 75 Rozporządzenia Parlamentu Europej­skiego i Rady (UE) nr 1306/20131, płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego za dany rok dokonuje się do dnia 30 czerwca następnego roku kalendarzowego. Analogiczne rozwiązanie obowiązuje również w odniesie­niu do płatności obszarowych w ramach Programu Roz­woju Obszarów Wiejskich (PROW). Podstawowy termin realizacji płatności bezpośrednich dla wniosków złożonych w roku 2016 upłynął zatem 30 czerwca 2017 r. Na wypa­dek spraw wymagających przeprowadzenia bardziej skomplikowanego postępowania wyjaśniającego (np. toczące się postępowania spadkowe), przepisy UE2 przewidują także możliwość wypłaty płatności bezpośrednich po wskaza­nym terminie, jednak wydatki z tego tytułu nie powinny przekraczać 5% tych dokonanych w podstawowym ter­minie. Jednocześnie należy mieć na względzie, że zgodnie z art. 75 ust. 2 rozporządzenia nr 1306/2013, płatności nie dokonuje się przed zakończeniem weryfikacji warunków kwalifikowalności.

• Płatności bezpośrednie. Stosownie do art. 24 ust. 7 Ustawy z dnia 5 lutego 2015 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego3, decyzje w sprawach o przyznanie płatności bezpośrednich są wydawane od dnia określenia ich stawek na podstawie art. 20. Jednocześnie, zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy, wydając rozporządzenia w sprawie stawek płatności bezpośrednich, minister wła­ściwy do spraw rozwoju wsi, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, określa stawki poszczególnych płatności w złotych, stosując kurs wymia­ny zgodnie z art. 106 ust. 3 rozporządzenia nr 1306/2013. Stanowi on, że, co do zasady, państwa członkowskie spoza strefy euro dokonują przeliczenia na walutę krajową kwoty pomocy wyrażonej w euro na podstawie ostatniego kursu walutowego ustalonego przez Europejski Bank Centralny przed dniem 1 października roku, dla którego pomoc zo­stała przyznana.

W roku 2016 wnioski o przyznanie płatności złożyło 1,351 mln rolników. Szacowana całkowita kwota płatno­ści bezpośrednich do wypłaty za 2016 r. wynosi ok. 14,608 mld zł.

Od 17 października do 30 listopada 2016 r. Agencja Re­strukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) prowa­dziła wypłatę płatności bezpośrednich w formie zaliczek. Zaliczki za rok 2016 wypłacane były w maksymalnej wyso­kości określonej w przepisach unijnych, tj. 70%, na poczet wszystkich rodzajów płatności bezpośrednich realizowa­nych w Polsce. Zostały zrealizowane dla ponad 1,331 mln rolników, co stanowi 98,5% ubiegających się o przyznanie płatności bezpośrednich, a wypłacona kwota wyniosła ok. 9,67 mld zł, tj. 65,26% całkowitej puli środków finanso­wych przeznaczonych na płatności bezpośrednie za 2016 r.

Od 1 grudnia 2016 r. rozpoczęto wypłatę płatności końco­wych. Do 17 lipca 2017 r. kierownicy biur powiatowych ARiMR wydali decyzje w sprawie przyznania płatności bezpośrednich dla 1,348 mln rolników, co stanowi 99,77% składających wnioski. W tym samym czasie ARiMR wy­płaciła płatności na kwotę ok. 14,598 mld zł, co stanowi 99,93% szacowanej ich kwoty.

Płatności ONW. W roku 2016 wnioski o przyznanie płatności ONW złożyło blisko 752 tys. rolników. Sza­cowana do wypłaty kwota wynosi 1,313 mld zł. Do 17 lipca 2017 r. kierownicy Biur Powiatowych wydali decy­zje w sprawie przyznania płatności ONW na rok 2016 dla 749,6 tys. rolników, co stanowi 99,71% składających wnioski o przyznanie płatności ONW. Do tego dnia Agen­cja zrealizowała płatności na kwotę 1,311 mld zł, co stano­wi 99,85% koperty finansowej.

Płatności rolno-środowiskowe (PRŚ – PROW 2007- 2013), rolno-środowiskowo-klimatyczne (PRŚK) i płat­ność ekologiczna (PE) w ramach PROW 2014-2020. W roku 2016 wnioski o ich przyznanie złożyło ponad 94,37 tys. rolników, w tym o płatność PRŚ ubiegało się 61,38 tys. rolników, o płatności PRŚK 25,21 tys. rolników, a o PE 7,78 tys. rolników. Do 17 lipca 2017 r. kierowni­cy Biur Powiatowych wydali decyzje w sprawie przyznania tych płatności dla 93,06 tys. rolników, co stanowi 98,61% składających wnioski, a wypłacona kwota wynosi ok. 1,13 mld zł.

Płatności zalesieniowe. Płatności kontynuacyjne PROW 2004-2006. W roku 2016 złożono łącznie 8818 wniosków kontynuacyjnych PROW 2004-2006. Decyzje o przyznaniu płatności otrzymało 8806 rolników, co stanowi 99,9% obsługiwanych wniosków. Wypłacona kwota wyniosła 50,33 mln zł (99,9% planowanej).

Płatności kontynuacyjne PROW 2007-2013 oraz PROW 2014-2020. W ramach kampanii 2016 złożo­no łącznie 16 494 wniosków kontynuacyjnych PROW 2007-2013 oraz PROW 2014-2020. Do 17 lipca 2017 r. kierownicy Biur Powiatowych wydali decyzje w sprawie ich wypłaty dla 16 056 rolników, co stanowi 97,34% ubiegających się, a wypłacona kwota wyniosła 53,29 mln zł.

Płatności pierwszoroczne (wnioski o przyznanie wspar­cia na zalesienie). W roku 2016 dla 780 rolników wyda­no postanowienie o spełnieniu warunków do otrzymania wsparcia na zalesienie. Do 15 maja 2017 r. beneficjenci składali oświadczenia o wykonaniu zalesienia, dotyczą­ce prac realizowanych jesienią 2016 r. oraz wiosną 2017 r. (wnioski o przyznanie wsparcia na zalesienie z kampanii 2016 r.). Łącznie złożono ich 712, a 376 beneficjentom wydano decyzje o przyznaniu wsparcia na zalesienie. Do 17 lipca 2017 r. 248 rolnikom wypłacono ponad 2,67 mln zł.

Wiele z opisanych zadań, zwłaszcza w zakresie dystrybuowania środków finansowych, choć przecież nie tylko, resort realizuje poprzez współpracę z bankami spółdzielczymi. Jakie zatem obszary tej współpracy wymagają poprawy, zintensyfikowania, czy zdefiniowania na nowo?

– Sektor bankowości spółdzielczej od początku swego powstania pełni istotną rolę w finansowaniu rolnictwa i rozwoju wsi. Szczególne wyzwanie dla banków spółdziel­czych stanowi, moim zdaniem, skala i zakres inwestycji realizowanych na wsi przy udziale kredytów udzielanych na zasadach preferencyjnych lub środków wydatkowanych z budżetu unijnego w ramach PROW, a w szczególności w ramach działań nastawionych na: modernizację gospodarstw rolnych, ułatwianie startu życiowego i zawodowego młodym rolnikom, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, zwłaszcza tworzenie i rozwój mikroprzedsię­biorstw, zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej- wymieniać można by długo.

Co do mnie, uważam, że nadal nie doceniamy roli i zna­czenia bankowości lokalnej osadzonej w społecznościach, których potrzeby i aspiracje tworzą kapitał społeczny. Rzecz jasna banki spółdzielcze mają znaczący wkład w finansowanie poprawy i rozwoju infrastruktury związanej z dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa, przywracaniem potencjału produkcji rolnej, zniszczonego w wyniku klęsk ży­wiołowych oraz prowadzeniem działań zapobiegawczych.

Przypomnę, że sieć banków spółdzielczych, obejmująca wsie i małe miasta, zapewnia rolnikom – udziałowcom dostęp do szerokiego wachlarza nowoczesnych usług banko­wych. Uczestniczy również aktywnie w przepływach środków unijnych i ich bezpośredniej absorpcji.

Znając potrzeby i możliwości rolników, banki spółdzielcze mają istotny wpływ na ich efektywne wykorzystanie. Ponieważ polscy rolnicy nadal napotykają na bariery w zakre­sie akumulacji kapitałów własnych, często warunkiem ich udziału w dotacyjnych programach z udziałem środków unijnych pozostaje zaciąganie kredytu bankowego. Tak będzie w kolejnych latach, zwłaszcza gdy chodzi o aktywne inwestowanie z udziałem krajowego komponentu skierowanego na dofinansowanie przepływów finansowych dla rolnictwa w ramach programów unijnych.

Najlepszym tego dowodem jest dotychczasowy poziom przepływu środków finansowych. Działania Krajowego Związku Banków Spółdzielczych i Związku Banków Pol­skich wspierają zwiększenie zaangażowania banków i poprawę jakości świadczonych w tym obszarze usług. Oba związki konsekwentnie promują likwidację barier w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania, wprowadzanie nowych instrumentów inżynierii finansowej z udziałem banków spółdzielczych, co w efekcie poprawia system absorpcji – dostosowany do potrzeb i możliwości beneficjentów.

Nie bez znaczenia, poza odczuwalną poprawą trafności wyboru planowanych inwestycji w gospodarstwach rol­nych i działalności pozarolniczej, pozostaje doradztwo świadczone przez banki spółdzielcze – przejmujące na sie­bie rolę lokalnych centrów kompetencji. Jeśli zważyć, że z ogółu rolników korzystających z wsparcia kredytowego, 65% stanowią interesariusze banków spółdzielczych, rola sektora w preferencyjnym finansowaniu rolnictwa i przetwórstwa, wydaje się niekwestionowalna.

Polska aktywnie uczestniczy w pracach organizacji międzynarodowych. Podczas 40. Sesji Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO w Rzymie, w dniach 3-5 lipca br., reprezentował pan resort. Jakie były cele i ustalenia konferencji.

– Uczestniczyłem w pierwszych dwóch dniach obrad 40. Sesji Konferencji FAO, prowadziłem także rozmowy dwustronne. Konferencja jest naczelnym organem FAO, skła­dającym się z państw członkowskich (194 kraje oraz UE), zbierających się co dwa lata w siedzibie organizacji w Rzy­mie. Podczas 40. Sesji Konferencji:

• zatwierdzono dwuletni program prac i budżetu na lata 2018-2019, przy jednoczesnym podtrzymaniu potrzeby dostosowania działań organizacji do celów agendy zrów­noważonego rozwoju 2030. Przy przygotowaniu tego pro­gramu wykorzystano cztery zasady:
  • utrzymanie budżetu organizacji na dotychczasowym poziomie (bez podwyższania składki obowiązującej w latach 2016-17), poprzez absorpcję wzrostu kosztów oraz reinwestowanie oszczędności w obszary prioryte­towe,
  • identyfikacja obszarów programowo priorytetowych i tych o mniejszym prymacie, a także wskazanie priorytetów do realizacji ze środków pochodzących z wpłat dobrowolnych,
  • zwiększenie środków na techniczny program współ­pracy,
  • wprowadzenie nowych rozwiązań w zarządzaniu pro­gramem prac w celu przyśpieszenia osiągnięcia skutecz­nych rezultatów;
• Polska i państwa członkowskie UE zaaprobowały wyod­rębnienie w ramach Programu Prac i Budżetu obszarów o wyższym priorytecie, takich jak: zmiany klimatu, an­tybiotykooporność (AMR), zrównoważona produkcja rolna. Podkreśliły też konieczność zabezpieczenia większe­go wsparcia finansowego na prace prowadzone w ramach „Kodeksu żywnościowego”;
• zatwierdzono standardowy budżet w wysokości nieco ponad 1 miliard USD na realizację programu prac Orga­nizacji na lata 2018-2019, zgodnie z propozycją Dyrekto­ra Generalnego FAO;
• zatwierdzono dwuletni temat przewodni na lata 2018- 2019, tj. „Zmiany klimatu i ich wpływ na działania FAO„, podkreślając w tym kontekście znaczenie porozu­mienia paryskiego oraz agendy zrównoważonego rozwoju 2030.

Jak napisano we wspólnym komunikacie z konferencji, państwa członkowskie pozytywnie oceniły przebieg pro­cesu decentralizacji organizacji, a także rozwój strategicz­nego partnerstwa FAO zawieranego z przedstawicielami organizacji społeczeństwa obywatelskiego i sektora pry­watnego.

W większości punktów obrad Polska zabierała głos wraz z innymi państwami UE w formie wspólnych stanowisk wygłaszanych przez prezydencję rotacyjną. Są one wypra­cowywane na forum Grupy Roboczej Rady UE ds. Koordynacji FAO w Brukseli.

Głównym tematem sesji plenarnej 40. Sesji Konferencji FAO były „Zmiany klimatyczne, rolnictwo i bezpieczeń­stwo żywnościowe”. Przedstawiłem polską perspektywę do­tyczącą tego tematu. Wskazałem, że rolnicy są zmuszeni podejmować działania zmierzające do dostosowania się do nowych warunków produkcji. Dodałem przy tym, że w Polsce podejmujemy inicjatywy związane z tworzeniem systemów monitorowania niekorzystnych zjawisk pogodowych w rolnictwie, wsparciem systemu ubezpieczeń rol­nych czy pomocą rolnikom po wystąpieniu niekorzystnych zjawisk pogodowych. Jeśli chodzi o możliwości poprawy bezpieczeństwa żywnościowego, to zwróciłem uwagę na skracanie łańcuchów dostaw, rozwój rynków lokalnych i sprzedaż bezpośrednią – które mają istotne znaczenie dla utrzymania bądź zwiększania bezpieczeństwa żywnościo­wego w poszczególnych regionach – jako alternatywy do produkcji przemysłowej

W konferencji uczestniczyło 1150 delegatów ze 181 krajów, w tym 105 ministrów, 25 wiceministrów i parlamentarzyści. W jej trakcie odbyły się wybory na niezależ­nego przewodniczącego Rady FAO. Został nim Khalid Mehboob z Pakistanu, dotychczasowy przewodniczący Komitetu Finansowego FAO.

Dziękuję za rozmowę i obszerne odniesienia do podejmowanych kwestii.

1. Rozporządzenie z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008 i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 (Dz. Urz. UE L 347 z 20.12.2013, str. 608, z późn. zm.).
2. Art. 5 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 907/2014 z dnia 11 marca 2014 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do agencji płatniczych i innych organów, zarządzania finansami, rozliczania rachunków, zabezpieczeń oraz stosowania euro (Dz. Urz. UE L 255 z 28.08.2014. str. 18, z późn. zm.).
3. Dz. U. z 2017 r. poz. 278.