Regulacje: Rzym przemówił – sprawa skończona. Ale czy na pewno?

Projekt „ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie”, opublikowany 18 lutego 2019 r., zgodnie z uzasadnieniem ma na celu, podjęcie: „kompleksowych i skoordynowanych działań, zarówno na gruncie prawa karnego, jak i poprzez ingerencję w stosunki cywilnoprawne, ukierunkowanych na zlikwidowanie patologii udzielania pożyczek o charakterze lichwiarskim„. Tak określony cel regulacji ustawowej dotyka pojęć etycznych, ponieważ przez lichwę rozumiemy [cyt. Wikipedia]: „udzielanie nieetycznych pożyczek, z uwagi na zawyżone odsetki lub inne opłaty, w wyniku czego następuje nieuczciwe wzbogacenie się pożyczkodawcy. Lichwa jest uważana za instytucję nieetyczną, której istotą jest czerpanie korzyści ze słabszej pozycji finansowej dłużnika”. W polskim prawie przestępstwo lichwy określa art. 304 Kodeksu karnego, który przewiduje karalność każdego, „kto, wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym„.

Analizując intencje ministra sprawiedliwości, można stwierdzić, iż zamierza on dodefiniować pojęcie nieetycznych pożyczek, tak aby prawo karne mogło lepiej chronić osoby o słabszej pozycji wobec wierzyciela. Co do zasady można uznać cel tych działań za słuszny, a zamiar za godny poparcia.

Niespójności

Jednakże słuszne zamiary powinny być realizowane za pomocą prawidłowych instrumentów prawnych. Prawidłowych, czyli zgodnych z Konstytucją RP oraz innymi systemowymi aktami prawnymi faktycznie realizującymi zamiar ustawodawcy. W przedmiotowym zakresie owa zgodność powinna dotyczyć spójności z tzw. Konstytucją Biznesu – sztandarowym zespołem ustaw przygotowanych przez rząd Mateusza Morawieckiego.

Analizując zgodność projektowanych przepisów z Konstytucją RP, powinno się wziąć pod uwagę w szczególności art. 2 konstytucji, który wprowadza zasadę państwa prawa oraz art. 7, który wprowadza zasadę legalizmu. Nakładają one na organy ustawodawcze obowiązek formułowania przepisów w stanowionych ustawach w zgodności z przepisami konstytucji. Jest to wyraźnie ujęte w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, które stwierdza, że każde naruszenie przez organ władzy państwowej obowiązujących go zakazów i nakazów zawartych w szczegółowych unormowaniach konstytucyjnych, stanowi naruszenie takich ogólnych zasad konstytucyjnych, jak zasada demokratycznego państwa prawnego i zasada legalizmu (wyroki z: 25 maja 1998 r., U 19/97 i 23 marca 2006 r., K 4/06).

Zgodnie z powołanym orzecznictwem przepisy prawa powszechnie obowiązującego powinny odpowiadać powszechnie uznawanym regułom postępowania legislacyjnego (powinny być odpowiednio skonstruowane, zawierać jasną i zrozumiałą treść oraz być umieszczone w odpowiednim miejscu aktu normatywnego oraz powinny być właściwie procedowane z zachowaniem reguł przejrzystości uzgodnień społecznych i resortowych).

Do jakiego stopnia projekt ustawy antylichwiarskiej jest zgodny w powyższymi zasadami, można sprawdzić na wybranych przepisach ustawy.

Problem intertemporalny

Kluczowym przepisem przedmiotowej regulacji jest doprecyzowanie w Kodeksie karnym norm zawartych w art. 304. Minister proponuje dodać w tym artykule ...