Regulacje nadzorcze: Konieczność respektowania zasady proporcjonalności w regulacjach bankowych

Eugeniusz Gostomski
Uniwersytet Gdański

Oznacza to, że intensywność regulacji prawnych oraz ich zasięg podmiotowy i przedmiotowy powinny być adekwatne do konkretnego celu. Nie można zatem traktować prawa jako panaceum na wszelkie problemy. Nie należy też poprzez nie zbytnio ingerować w sferę gospodarczą, ponieważ nadmiar regulacji w życiu gospodarczym ogranicza inicjatywę podmiotów gospodarczych oraz zachęca je do omijania przepisów i ucieczki w szarą strefę. Ponadto, zgodnie z zasadą proporcjonalności, należy zawsze wyważyć spodziewane zyski i koszty podejmowanych działań i stosownie do tego nie wdrażać regulacji, które pociągają za sobą dla określonych podmiotów zbyt wysokie koszty w stosunku do oczekiwanych korzyści.

Istota regulacji prawnych

Zasada proporcjonalności odnosi się także do regulacji bankowych, których głównym celem jest zapewnienie stabilności systemu bankowego i zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia w przyszłości kolejnego kryzysu. Pod wpływem globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego lat 2007-2009 wprowadzono na płaszczyźnie międzynarodowej, europejskiej i w poszczególnych krajach wiele nowych regulacji bankowych dotyczących funduszy własnych i płynności banków, zarządzania ryzykiem bankowym, sprzedaży instrumentów finansowych i różnych innych spraw. Znaczna część tych regulacji związana jest z wdrażaniem postanowień III Umowy Bazylejskiej, a w szczególności przepisów zawartych w dyrektywie Capital Requirements Directive IV (CRD IV) i rozporządzeniu Capital Requirements Regulations (CRR). Choć początkowo III Umowa Bazylejska miała dotyczyć głównie dużych banków, generujących ryzyko systemowe (chodziło o ograniczenie ekscesów globalnych banków na rynkach finansowych), ostatecznie swoim zasięgiem objęła także małe instytucje, w tym banki spółdzielcze i kasy oszczędnościowe, które nie przyczyniły się do wybuchu kryzysu i nie generują ryzyka systemowego, a w dobie kryzysów wręcz stabilizują rynek usług bankowych.

Wprowadzane na świecie na dużą skalę nowe regulacje bankowe (w sektorze bankowym mówi się wręcz o inflacji rozwiązań prawnych) nie uwzględniają w ogóle zasady proporcjonalności, albo ją respektują w niedostatecznym stopniu. Nowe regulacje bankowe często pomijają specyfikę małych banków, w tym banków spółdzielczych, stawiając im takie same wymagania jak dużym bankom. Stanowi to poważny mankament tych regulacji Tymczasem banki spółdzielcze w porównani z dużymi instytucjami kredytowymi mają inny profil ryzyka i dysponują znacznie mniejszymi możliwościami kadrowymi w zakresie dostosowania się do ciągle zmieniających się przepisów, rekomendacji nadzorczych i rosnących wymagań w zakresie sprawozdawczości.

Nadmierne obciążanie banków spółdzielczych

Od kilu lat banki spółdzielcze w krajach europejskich muszą wdrażać – bez racjonalnego uzasadnienia i wbrew zasadzie proporcjonalności – wiele regulacji, które nie są adekwatne do rozmiarów i charakteru prowadzonej przez nie działalności. Stanowi to dla nich duże obciążenie finansowe i kadrowe, ponieważ rodzi nowe obowiązki dla pracowni ków back office, z czym niejednokrotnie wiąże się konieczność zwiększenia zatrudnienia. Kadra kierownicza i pozostali pracownicy muszą wiele godzin poświęcać na studiowanie nowych rozwiązań prawnych i sporządzanie stosownych sprawozdań, przez co mają mniej czasu na obsługę klientów. Wdrażanie nowych regulacji wymaga też dodatkowych nakładów na infrastrukturę informatyczną. Rosną więc nakłady na administrację i środki rzeczowe, co szczególnie boleśnie odczuwają mniejsze banki spółdzielcze.

Z badań przeprowadzonych w sektorze banków spółdzielczych w Niemczech wynika, że przeciętne koszty regulacji prawnych w małych instytucjach są w stosunku do ich sumy bilansowej cztery razy wyższe niż w dużych bankach, a także kilka razy wyższe w relacji do osiąganych przychodów. Silne obciążenie kosztami regulacji rodzi presję na fuzje w ramach spółdzielczego sektora bankowego. W efekcie zwiększa się przeciętna wielkość banku i jego centrala oddala się od klientów, przez co osłabieniu ulega jego spółdzielczy charakter.

Z badań przeprowadzonych w Polsce przez Alterum wynika, że aż 80% ankietowanych banków spółdzielczych odczuwa silnie lub bardzo silnie dotkliwość wprowadzanych regulacji prawnych, a tylko 20% uważa, że dotkliwość jest na średnim poziomie. Liczba wdrażanych regulacji jest wysoka, np. w I półroczu 2013 r. 60% badanych ...