Raport Specjalny | Polska Bezgotówkowa – Zwyczaje płatnicze Polaków | Przełomowy rok 2020

Dr hab. Michał Polasik,
prof. UMK

Andrzej Meler

Marta Jakubowska

Mariola Makowska

Badania prowadzone przez POLASIK Research dla Fundacji Polska Bezgotówkowa wykazały, że w roku 2020 przekroczona została symboliczna granica 50% liczby transakcji wykonywanych bezgotówkowo w fizycznych punktach handlowo-usługowych. Moment ten jest kamieniem milowym dla rozwoju rynku usług płatniczych w Polsce, gdyż po raz pierwszy w historii gotówka przestała być metodą płatności najczęściej wybieraną przez konsumentów.

Poniżej prezentujemy wyniki trzech tur badania zwyczajów płatniczych Polaków, dotyczących lat 2018, 2019 i 2020, zrealizowanych w ramach panelu konsumenckiego. Uzyskane wnioski zostały uzupełnione i pogłębione dzięki dodatkowym badaniom jakościowym, zrealizowanym metodą zogniskowanych wywiadów grupowych (tzw. grupy fokusowe).

Substytucja gotówki przez instrumenty bezgotówkowe

Z perspektywy kilku ostatnich lat (patrz wykr. 1), można dostrzec, jak duże zmiany w polskim handlu i usługach spowodował rozwój obrotu bezgotówkowego. W 2005 r. gotówka niemal całkowicie dominowała w rozliczeniach detalicznych, a udział transakcji bezgotówkowych w liczbie płatności detalicznych wzrastał powoli, choć systematycznie. Jeszcze w 2018 r. transakcje gotówką osiągały 57%, przy 39% transakcji kartą w formie plastikowej lub mobilnej technologii NFC. Także przelewy, BLIK i mobilne aplikacje specjalistyczne (np. parkowanie i zakup biletów) miały marginalny udział transakcjach w tym segmencie – łącznie 4%. W 2019 r. nastąpiła redukcja liczby transakcji gotówką o około 3 pkt. proc., co stanowiło niewielką zmianę. Dopiero w roku ubiegłym, po wybuchu pandemii COVID-19, nastąpił prawdziwy przełom. Wykorzystanie płatności bezgotówkowych uległo skokowemu zwiększeniu, powodując o 8 pkt. proc. redukcję udziału gotówki w strukturze liczby transakcji. Od tego czasu zwyczaje polskich konsumentów są „bardziej bezgotówkowe niż gotówkowe”, a proces ten jest określony mianem „cashless moment”.

Warto dodać, że dla konsumentów, którzy wcześniej stosowali karty płatnicze, zmiany były jeszcze bardziej radykalne. Wcześniej w latach 2018-2019 użycie gotówki w tej grupie utrzymywało się na poziomie 38%. Natomiast w 2020 r. nastąpił jego spadek o 13 pkt. proc., do zaledwie ¼ transakcji wykonanych gotówką. Z kolei transakcje kartami miały aż 70% udziału w płatnościach w fizycznych punktach sprzedaży – 60% tradycyjnymi kartami płatniczymi, a kolejne 10% w mobilnej technologii NFC, czyli kartami zapisanymi w cyfrowym portfelu.

Zasięg akceptacji kart płatniczych

Skokowy wzrost liczby transakcji bezgotówkowych był możliwy jedynie przy wcześniejszym rozwoju sieci akceptacji tych instrumentów płatniczych przez przedsiębiorstwa handlowo-usługowe. Budowa infrastruktury terminali EFT-POS, służącej do obsługi kart płatniczych i płatności mobilnych, od 2018 r. jest prowadzona przede wszystkim w ramach Programu Polska Bezgotówkowa. Na mapach na wykr. 2, przedstawiono porównanie liczby terminali dostarczonych w ramach tego programu na początku pandemii COVID-19 (dane dla końca marca 2020 r.) oraz po roku od jej wybuchu w Polsce (koniec marca 2021 r.). Dane wskazują, że mimo ograniczeń w działalności wielu branż i zmian zachowań konsumenckich, wpływających negatywnie na działanie przedsiębiorstw akceptujących płatności bezgotówkowe, Program Polska Bezgotówkowa zdołał bardzo znacząco zwiększyć wskaźniki dostępności terminali płatniczych w większości powiatów w kraju. Fundacja Polska Bezgotówkowa skutecznie realizowała swoją misję, pomagając przedsiębiorcom w rozpoczęciu obsługi płatności bezgotówkowych. Istotne jest, że wzrost liczby terminali następował także w tych mniejszych miejscowościach i na terenach wiejskich, z daleka od dużych metropolii, co było szczególnie widoczne w Polsce centralnej oraz na obszarach turystycznych.