Raport Specjalny – Płatności Bezgotówkowe: Płatności bezgotówkowe w polskim systemie bankowym

Czynniki zmian i ich wpływ  na zachowania klientów 

Rewolucja technologiczna i jej naturalny wpływ na rozwój  interaktywnych kanałów komunikacji wpłynęły bezpośrednio  na preferencje i oczekiwania klientów, a tym samym  na zmianę modelu biznesowego polskiej bankowości.  Co więcej, banki nie były jedynymi, ani nawet wiodącymi  uczestnikami tego procesu, by wymienić tylko Facebook czy  Google. W efekcie zmian pojawiła się realna groźba sprowadzenia  banków do roli pośredników transakcyjnych i dostawców  kapitału. Stawką w tej grze, do której weszły stopniowo  telekomy i fintechy, było przejęcie naszych osobistych  finansów. Adekwatną odpowiedzią okazało się wzmocnienie  roli i znaczenia IT w bankowym biznesie. Początkową rolę  wsparcia zastąpiło wpisanie w bankowe DNA rozwiązań informatycznych.

Wagę i potencjał wzrostu tego rynku, oceniane na 30%,  doceniły banki – założyciele Polskiego Standardu Płatności  – operatora systemu płatności mobilnych BLIK, opartego  na stworzonej dla potrzeb PKO Banku Polskiego aplikacji  IKO. Bez wątpienia na pomyślny start projektu wpływ miał  fakt, że w momencie startu banki tworzące alians obejmowały  zasięgiem swego działania 60% rynku usług finansowych  w Polsce. Już samo to tworzyło realną alternatywę dla  dominujących w naszych realiach płatności gotówkowych.

W obecnych warunkach to klienci, ich oczekiwania i potrzeby,  a także preferencje wyznaczają kierunek rozwoju bankowego  biznesu. Pokolenie cyfrowe, zwane też generacją Y,  wyznacza standardy w zakresie dostępności, wygody i standardu  świadczonych usług. To generuje nowe wyzwania  w zakresie zarządzania ryzykiem i stawia na porządku dziennym  kwestie składające się na cybersecurity. Ten stan rzeczy  sprawia, że przed menedżerami stoją nowe wymagania  i konieczność godzenia sprzecznych niekiedy kompetencji  i funkcjonalności: szybkość versus bezpieczeństwo transakcji  czy weryfikacja klienta versus ochrona danych. Paradoksalnie  starzenie się społeczeństwa odwróciło trend rozwojowy  tradycyjnej bankowości transakcyjnej – to wnuczek uczy  dziadka bankowości internetowej, a laptop czy tablet zastępują  wizytę w bankowym oddziale.

Po pierwsze technologia 

Jak wynika z cyklicznie prowadzonego badania IBM  C-  suite, prezesi banków konsekwentnie od pięciu lat wśród  czynników wpływających na warunki funkcjonowania na  rynku na pierwszym miejscu wymieniają technologię. Stanowi  ona bowiem nie tylko część infrastruktury koniecznej  do skutecznego wdrażania strategii biznesowej, ale umożliwia  kreowanie i realizację nowych modeli biznesowych.  W efekcie coraz wydajniejszych kanałów komunikacji,  wielokanałowość – zwana w literaturze przedmiotu omnichannel  – staje się powszechnie obowiązującym standardem  pozwalającym w skali masowej skutecznie reagować na zindywidualizowane  potrzeby klienta.

Po drugie regulacje

 W reakcji na wydarzenia roku 2008 mamy do czynienia  ze zjawiskiem określanym niekiedy jako tsunami regulacyjne.  Nie jest naszym zadaniem weryfikacja trafności tej formy  postępowania organów nadzorczych. Dość powiedzieć,  że odpowiedzią na zagrożenia o zasięgu globalnym była Bazylea  III i jej europejskie rozwinięcie – dyrektywa CRD IV  i rozporządzenie CRR, a na gruncie krajowym gwarancje  depozytowe i dokapitalizowanie Bankowego Funduszu  Gwarancyjnego, kolejne rekomendacje nadzorcze, w tym  dotyczące obszaru IT, wreszcie konsolidacja mniejszych  graczy rynkowych. Wszystkie te wymogi zaowocowały koniecznymi  oszczędnościami i optymalizacją rozwiązań w sferze  organizacji, wsparcia procesów biznesowych, wreszcie  architektury IT. Nie można także zapominać o dyrektywie  PSD2 i jej wpływie na sektor bankowy.

 Polska poligonem  innowacyjnych wdrożeń 

Jakość i bezpieczeństwo oferowanych usług stanowią  w Polsce uzasadniony powód do zadowolenia. W odróżnieniu od poziomu ubankowienia, relacji sumy bilansowej  sektora do PKB, jak też relacji kredytowania gospodarki/  PKB, lokującej nas w ogonie wspólnotowego peletonu.  Wobec dobrego skapitalizowania sektora bankowego i jego  stabilności, które czynią nas regionalnym liderem, staliśmy  się dogodnym polem doświadczalnym w zakresie innowacyjnych  rozwiązań i produktów. Jeszcze w latach 90. ubiegłego  stulecia Polska dynamicznie rozwinęła rynek kart płatniczych,  równie szybko wypartych przez karty zbliżeniowe.  Obok wysiłków środowiska źródłem sukcesu w tym przypadku  okazała się otwartość klientów na zmianę, zwłaszcza  w grupie coraz liczniej wkraczającego na rynek pokolenia  urodzonego już po transformacji ustrojowo-gospodarczej  w naszym kraju. W efekcie dla pokolenia Y to smartfon stanowi  centrum zarządzania osobistymi finansami, a rzadko  kiedy jego przedstawiciele wiedzą, gdzie znajduje się siedziba  banku, który sprawuje pieczę nad ich aktywami.

Jak płatności mobilne zmieniły rynek 

Istotę usług bankowych dla wielu klientów stanowi pewność  obrotu, łatwość dostępu do transferów wartości pieniężnych  i wygoda operacji. W warunkach powszechności  dostępu do internetu, coraz mniej bowiem jest na terenie  kraju obszarów wykluczenia cyfrowego, telefon zaś umożliwia  realizację preferencji klienta. W sytuacji gdy rozwój technologii,  obok nowych możliwości, otwiera ekspozycję na  nieznane wcześniej ryzyka, telefon – rzecz z samej swojej natury  osobista – wzmacnia subiektywne poczucie bezpieczeństwa.  Producenci smartfonów nie ustają w wysiłkach na rzecz  upraszczania dostępu do muzyki, serwisów informacyjnych  i zakupowych oraz wszelkich innych usług. To one wyznaczają  poziom oczekiwań klientów banków odnośnie dostępu  do aplikacji bankowości mobilnej – poczynając od jej pobrania,  przez rejestrację w systemie, sprawność działania, po  możliwości płatnicze, w tym na platformach zakupowych.

Potencjał wzrostu obrazują dwie wartości – 80% dorosłych  Polaków posiada rachunek bankowy i statystycznie  rzecz ujmując, na każdego z nich przypada 1,5 telefonu.  Taki wskaźnik odpowiada średniej na świecie, niezależnie  od poziomu ubankowienia. Jeśli zważyć, że 85% posiadaczy  kont bankowych w Polsce ma karty płatnicze, ale tylko połowa  korzysta z nich regularnie, jasne się stanie, dlaczego 82%  wszystkich płatności przypada na gotówkę. Dla niższych  płatności do kwoty 20 zł, stanowiących 40% ogółu płatności  detalicznych, wskaźnik ten jeszcze rośnie, gdyż 95% z nich  realizujemy gotówkowo. Im wyższe płatności, tym większa  skłonność do płacenia kartą, czyli także telefonem. Co więcej,  liczba telefonów przekracza liczebność naszej populacji.  Ostrożne szacunki mówią o 25 mln posiadaczy telefonów  w wieku powyżej 10 lat, z czego 2 mln to osoby prowadzące  własną działalność gospodarczą. Oznacza to łatwy dostęp do  wykonania lub odbioru dowolnej płatności w systemie P2P.  Gdy dodać do tego sieć akceptacji oraz relacje B2B w obszarze  działania małych i mikro przedsiębiorstw, uzyskamy potencjał  porównywalny ze sferą obrotu gotówkowego. Barierę  stanowi sieć akceptacji obejmująca 35% rynku.

System Płatności Mobilnych BLIK 

Potencjał płatności mobilnych docenili wiodący gracze na  rynku bankowym. W 2013 r. Alior Bank, Bank Millennium,  Bank Zachodni WBK, mBank, ING Bank Śląski i PKO  Bank Polski zawarły porozumienie zmierzające do stworzenia zintegrowanej infrastruktury płatności mobilnych, przy  optymalizacji kosztów prac projektowych i wdrożeń. Sygnatariusze  porozumienia nowego standardu autoryzacji rozliczeń  zadeklarowali otwartość na innych uczestników rynku  – banki i agentów rozliczeniowych. Przystąpienie do projektu  w październiku 2013 r. Krajowej Izby Rozliczeniowej – instytucji  prowadzącej rozrachunki w systemie Elixir i Express  Elixir, obsługującej reklamacje w ramach Systemu Ognivo  oraz infrastrukturę teleinformatyczną niezbędną dla obsługi  płatności mobilnych (SPM) – przyspieszyło budowę systemu.

Już w listopadzie roku następnego Polski Standard Płatności  uzyskał zgodę Prezesa Narodowego Banku Polskiego  na prowadzenie Systemu Płatności BLIK. Formalną podstawę  jego działania stanowi art.16 ust. 1 Ustawy z dnia 24  sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności  i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach  nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. z 2001 r. nr 123  poz. 1351), znowelizowanej następnie Ustawą z dnia 27  stycznia 2012 r. o zmianie ustawy o ostateczności rozrachunku  w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych  oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, ustawy  o niektórych zabezpieczeniach finansowych oraz ustawy – Prawo  upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2012 r. poz. 173).

Rola Polskiego Standardu Płatności sprowadza się do  zapewnienia sprawnego funkcjonowania systemu, którym  zarządza. Dostęp zapewniają otwarte, adekwatne i wykluczające  wszelką dyskryminację warunki uczestnictwa. Ograniczenia  uczestnictwa wynikają z warunków ochrony przed  ryzykiem operacyjnym, rozrachunkowym i biznesowym  oraz konieczności ochrony bezpieczeństwa operacyjnego  i finansowego systemu płatności. Interoperacyjność systemu  nie narzuca jego uczestnikom ograniczeń natury prawnej  czy z tytułu uczestnictwa w innych systemach płatności.

Mechanizm autoryzacji wykorzystuje jednorazowe, zindywidualizowane  kody, generowane za pomocą aplikacji  mobilnej instalowanej w telefonie bądź innym urządzeniu  mobilnym użytkownika. Autoryzacji każdorazowo dokonuje  wydawca instrumentu płatniczego, a generowane kody  mają zastosowanie w odniesieniu do autoryzowania transakcji  realizowanych za pośrednictwem terminali POS, mPOS,  ATM, WEB, kas fiskalnych i innych urządzeń stosowanych  przez akceptantów.

Realizacja transakcji w systemie BLIK następuje pomiędzy  posiadaczem aktywnej aplikacji mobilnej wydanej  przez bank wydawcę i akceptantem obsługiwanym przez  agenta rozliczeniowego. Zaletą rozwiązania jest możliwość  instalowania w telefonie większej liczby aplikacji mobilnych  oraz brak konieczności posiadania w urządzeniu karty SIM.  Można również wykorzystać tablet z dostępem do internetu.  Po zainstalowaniu aplikacji w urządzeniu bank wydawca  rejestruje ją w Systemie PSP, nadaje unikatową identyfikację,  tworząc rodzaj mobilnego konta. Obok opcji dokonywania  płatności aplikacja mobilna zapewnia dostęp do informacji  o stanie środków, historię transakcyjną, a nawet glokalizację.  Tym samym użytkownik może uzyskać informacje  o dyslokacji najbliższych bankomatów, punktów akceptacji  oraz adresów i godzin, w jakich są dostępne. Autoryzację zapewniają  generowane sześciocyfrowe kody mające identyfikować  użytkownika przez wydawcę na podstawie podanego  kodu SPM.

Autoryzując operację, wydawca bierze na siebie odpowiedzialność  za rozliczenie transakcji, co nie zamyka drogi  reklamacyjnej czy możliwości anulowania przez agenta lub  PSP. Rozliczeń i rozrachunku dokonuje ...