Raport Specjalny | Obsługa Gotówki – Diebold Nixdorf | Czy gotówka zostanie wyparta przez płatności cyfrowe?
Tomasz Rokita
członek zarządu Diebold Nixdorf w Polsce
Czy rola gotówki maleje?
W 2007 r. Tim Hindle spekulował w „The Economist”, że w ciągu najbliższych 15 lat płatności za pomocą telefonów komórkowych wyprą gotówkę na tyle skutecznie, że ta zniknie z rynku. Minęło półtorej dekady, a wydarzenia na przestrzeni ostatnich trzech lat dobitnie pokazały, że dywersyfikacja sposobów płatności jest jedynym remedium na sytuacje nieprzewidziane. Zwłaszcza te, które następują po sobie, wzmacniają kryzys i generują zmiany zachowań w każdej dziedzinie życia. Jak podaje Europejski Bank Centralny, w 2020 r. wzrost wartości obiegu gotówki zanotowała m.in. Europa (o 10%), Wielka Brytania (o 14%), Kanada (o 16%) czy Australia (o 17%).
W Polsce gotówka jest najczęściej wykorzystywanym środkiem płatniczym. Wartość obrotu gotówkowego wzrosła na przestrzeni ostatnich 15 lat czterokrotnie, a w roku 2020 padł rekord w przyroście wartości obiegu (wzrost o 34,8% w stosunku do 2019 r.). Liczba banknotów w obiegu wzrosła niemal trzykrotnie. W raporcie z grudnia 2021 r. NBP przeanalizował zwyczaje płatnicze Polaków (na przestrzeni roku, który poprzedził wydanie raportu). Na bazie pytań wielokrotnego wyboru ustalono, że w okresie ankietowania 97,8% respondentów korzystało z gotówki, 23,9% uczestników badania wykonywało niekartowe płatności mobilne, zaś 17,6% – kartowe płatności mobilne. Jak widać – gotówka ma się świetnie, pomimo tego, że przestała dominować w codziennych transakcjach w punktach handlowo-usługowych (gotówką uregulowano w badanym okresie 46,4% transakcji).
Potwierdza to tegoroczne badanie IBRiS dla Radia ZET. Wynika z niego, że ponad 80% Polaków nie chce, żeby gotówka została wycofana z obiegu. Jedynie niespełna 16% respondentów chciałoby, żeby płatności kartą, telefonem czy zegarkiem całkowicie zastąpiły gotówkę.
Ze stwierdzeniem, że „płatności bezgotówkowe – czyli te dokonywane kartą, telefonem, zegarkiem, powinny całkowicie zastąpić gotówkę” zdecydowanie zgadzało się jedynie 3,4% ankietowanych. 12,4% „raczej się zgadzało”. Za to aż 66,5% badanych odpowiedziało, że „zdecydowanie się nie zgadza” z wycofaniem gotówki; zaś 14,6% „raczej się nie zgadza”.
Równie istotne jest to, że całkowitego zastąpienia płatności gotówkowych elektronicznymi nie chcieli zarówno seniorzy, jak i młodzi Polacy. 90% respondentów z grupy wiekowej 18–29 lat nie chciało wycofania banknotów i bilonu. Za jej zastąpieniem płatnościami elektronicznymi opowiadało się 22% badanych. 83% 60-latków wypowiedziało się przeciw rezygnacji z gotówki.
Choć wspomniane badania nie klasyfikują motywacji korzystania z gotówki, warto spojrzeć na to zjawisko w szerszym kontekście. Na grupy społeczne, które chcą mieć wybór oraz te, które wyboru z różnych przyczyn nie mają. W UE wciąż ok. 30 mln dorosłych osób nie założyło konta bankowego. W krajach Afryki czy Ameryki Południowej, w których awarie sieci płatności elektronicznych są częste, gotówka jest niezbędna. Z kolei WHO szacuje, że do 2050 r. 80% starszej populacji świata będzie zamieszkiwało kraje o niskich i średnich dochodach. Już dzisiaj w czołówce jest Monako, Japonia, Włochy, Portugalia czy Finlandia. A to właśnie osoby 65+ są głównymi użytkownikami gotówki.
Wyzwania gotówkowe
Mamy więc sytuację, w której gotówka jest istotnym instrumentem płatniczym, społecznie oczekiwanym (ze względu na swój demokratyczny charakter) i koniecznym (ze względu na ryzyko wykluczenia w przypadku jej braku czy ograniczenia kwot transakcyjnych). Cykl gotówkowy, w tym fizyczna dystrybucja gotówki, wiąże się z kilkoma wyzwaniami. Po pierwsze, placówki banków były przez lata kluczowymi punktami obsługi cyklu, a taka infrastruktura jest coraz droższa w utrzymaniu. Po drugie, spadek wykorzystania gotówki generuje presję na sektor bankowy i zmusza go do zwiększenia aktywności w obszarze dystrybucji, m.in. za pomocą relacji z innymi podmiotami (jak choćby urzędy pocztowe). Po trzecie, łańcuch dostaw gotówki jest złożony, a co za tym idzie: drogi, generujący ryzyka utraty bezpieczeństwa oraz spadek dostępności. Wreszcie po czwarte: wejście w życie zmian prawnych dotyczących nowego systemu zabezpieczeń – tzw. barwienia banknotów.
Nowymi systemami zabezpieczeń musi być objętych ok. 40% bankomatów, co oznacza, że prawie 8500 urządzeń czeka poważna modernizacja. Koszt dostosowania maszyn do nowych wymogów może sięgać nawet 30–40% wartości bankomatu czy wpłatomatu, tymczasem w nowych przepisach brakuje jasno określonej jednostki umocowanej do certyfikacji wdrażanych rozwiązań. Ustawodawca dopuszcza certyfikaty europejskie systemów IBSN, ale problem polega na tym, że żaden z producentów urządzeń nie posiada tej certyfikacji wykonanej na banknotach emitowanych przez Narodowy Bank Polski. Czy gotówka stoi więc na straconej pozycji względem tych wyzwań?
Cykl gotówkowy – do poprawy
W 2018 r. Europejski Bank Centralny oraz 19 narodowych banków centralnych strefy euro przeprowadziły badanie wśród 87 instytucji kredytowych, 55 profesjonalnych firm obsługujących gotówkę oraz 157 przedsiębiorstw. Chodziło o ustalenie różnic w postrzeganiu gotówki przez zdywersyfikowaną grupę uczestników cyklu gotówkowego. Autorzy badania chcieli także zdiagnozować stan infrastruktury gotówkowej z perspektywy użytkowników i znaleźć sposoby na jej poprawę. Co ustalono?
Wszystkie przebadane instytucje kredytowe opisały swoje usługi gotówkowe dla klientów jako wymagające zasobów i drogie w utrzymaniu. 75% z nich oceniło te usługi jako ważne lub bardzo ważne. Wzrost kosztów zmobilizował banki do przyspieszenia automatyzacji zarządzania gotówką oraz rozwijania bankowości samoobsługowej.
Raport pokazał, że 75% wszystkich wypłacanych eurobanknotów klienci pobierają w maszynach samoobsługowych. Widać, że stopniowa wymiana tradycyjnych bankomatów na urządzenia wielofunkcyjne (zwłaszcza tzw. recyklery) umożliwiające także wpłaty gotówki, to proces, który utrzyma się w nadchodzących latach. Recykling gotówki jest też trendem silnie wspieranym coraz lepszymi rozwiązaniami technologicznymi. To ogromne udogodnienie dla firm z sektora MŚP, które odpowiadają za 70% wszystkich depozytów gotówkowych w wielu oddziałach i stanowią ważną grupę klientów dla instytucji finansowych.
Recykling gotówki obniża koszty instytucji finansowych
Dzięki recyklerom finansowi usługodawcy mogą wykorzystać sprawdzoną metodę zwiększania wydajności i obniżania kosztów operacyjnych związanych z gotówką. Szczególnie w sytuacji, w której maksymalna wydajność staje się priorytetem ze względu na spadek liczby transakcji. Badania Diebold Nixdorf wykazały, że organizacje, które wdrażają recykling gotówki, odnotowują ok. 50% redukcji kosztów operacyjnych. Korzyści są osiągane w środowiskach, w których stosunek wpłat do wypłat wynosi od 70:30 do 30:70, ponieważ zachowując te proporcje, nadal można uzyskać znaczne oszczędności finansowe i środowiskowe, a bankomaty mogą być rzadziej uzupełniane. Wydajność operacyjną można jeszcze bardziej poprawić poprzez zmiany w mieszance nominałów banknotów w kasetach, wraz z dodatkowymi strategiami, w zależności od lokalizacji urządzeń samoobsługowych.
W złożonym świecie finansów gotówka ma się stabilnie – chociaż jej rola się zmienia, to w obszarze jej obiegu ważny jest zarówno łatwy i egalitarny dostęp do niej, jak i odpowiedni kosztowo dla podmiotów finansowych. Stworzenie zamkniętego środowiska recyklingu, które z punktu widzenia banku niejako automatyzuje system obrotu gotówki, daje szansę na zoptymalizowanie procesów przewozu gotówki, zaoszczędzenie znacznej ilości emisji CO2 i wygenerowaniu oszczędności czasowych. To nie płatności cyfrowe są remedium na wyzwania gotówki. Remedium jest dywersyfikacja metod płatności i optymalizacja kosztów infrastruktury.
Źródła:
- „The End of Cash Era”, „The Economist”, 17.02.2007 r.
- „Raport o obrocie gotówkowym w Polsce w 2020 r.”, NBP, 2021 r.
- „Study on Payment Attitudes of Consumers in the Euro Area”, Europejski Bank Centralny.
- „Understanding the cash cycle for banknotes: a high-level description of the generic model and some observations”, European Payment Council.
- https://wiadomosci.radiozet.pl/Biznes/gotowka-wycofana-z-obiegu-polacy-zdecydowali
