Raport podsumowujący | Forum Polska 2035 – Podsumowanie | Rozmowy o przyszłości polskiej gospodarki i rynku finansowego

Jednym z przejawów ubiegłorocznej aktywności Forum, wpisującym się w realizowane w ramach tej inicjatywy strategiczne cele, był cykl spotkań poświęconych największym szansom i kluczowym wyzwaniom dla długofalowego rozwoju Polski. Ich tematyka obejmowała najbardziej aktualne obszary, takie jak kreowanie pozytywnego klimatu dla inwestycji, czego z kolei nie da się osiągnąć bez przewidywalnego i tworzonego w sposób przemyślany otoczenia prawno-regulacyjnego. Nie zabrakło też refleksji nad stanem obecnym i perspektywami dla najistotniejszych branż ze strategicznego punktu widzenia, czyli energetyki i produkcji żywności.

Czy nad Wisłę powraca pogoda dla inwestorów?

Na przestrzeni kilkunastu lat poziom polskiego PKB zwiększył się dwuipółkrotnie. Trend ten jest kontynuowany, niestety towarzyszy mu niska i sukcesywnie spadająca skłonność przedsiębiorstw do inwestowania. – Jeśli nie przyspieszymy inwestycji, będzie nam trudno gonić Europę – przestrzegała Agnieszka Wachnicka, wiceprezes Związku Banków Polskich, podczas debaty poświęconej stymulowaniu inwestycji w polskiej gospodarce. W roku 2023 poziom inwestycji w relacji do polskiego PKB kształtował się na poziomie 17,5%, przy średniej unijnej o ok. 5 pkt. proc. wyższej. To zły prognostyk, zwłaszcza w sytuacji, kiedy Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej pod względem produktywności pracy. Wśród czynników zniechęcających firmy do prorozwojowych przedsięwzięć istotną rolę odgrywa nieprzewidywalne otoczenie regulacyjne.

Uczestniczący w dyskusji reprezentanci sfery realnej gospodarki wskazywali na takie problemy, jak niekonsekwentna implementacja przepisów unijnych, zbyt krótki czas dawany przedsiębiorcom na dostosowanie się do nowych wymogów czy nadmierny formalizm. Poważnym problemem jest niska egzekwowalność umów przed sądami, a także brak spójnej strategii imigracyjnej, uwzględniającej potrzeby rodzimego rynku pracy. Padały sugestie, by wsparcie dla biznesu ukierunkować na segmenty mające szanse stać się siłą napędową innowacji.

Potrzebę tę wskazywał m.in. Maciej Żukowski, dyrektor Departamentu Rozwoju Inwestycji w Ministerstwie Rozwoju i Technologii. Jego zdaniem, rozdawnictwo środków publicznych dla firm bez wyznaczenia priorytetów w zakresie innowacyjności jest marnotrawstwem. Jacek Tomczak, wiceminister rozwoju i technologii, sugerował przemodelowanie systemu edukacji, który, wzorem gospodarki austriackiej, niemieckiej czy szwajcarskiej, powinien aktywnie współpracować ze środowiskiem biznesu. Ważne deklaracje przedstawicieli rządu dotyczyły zmian w systemie tworzenia prawa, m.in. stosowania sześciomiesięcznego vacatio legis jako zasady czy stosowania w praktyce obowiązku przeprowadzania oceny skutków regulacji ex post każdego aktu prawnego, mającego przełożenie na funkcjonowanie gospodarki.

Potrzeba przewidywalnych i stabilnych przepisów podatkowych

Żyjemy w niestabilnych czasach, a dynamika wydarzeń w świecie wymaga od rządzących szybkiego reagowania i dostosowywania przepisów do zmieniającego się otoczenia – podkreślali uczestnicy dyskusji poświęconej tworzeniu przewidywalnego otoczenia regulacyjnego dla gospodarki, ze szczególnym uwzględnieniem polityki fiskalnej. Eksperci z branży bankowej, tytoniowej, detalicznej oraz przedstawiciele rządu i polskiej nauki podkreślali, że wobec narastającej niepewności planowanie procesów biznesowych w perspektywie miesięcy i kwartałów staje się niezwykle trudnym zadaniem.

W tak trudnych realiach konieczne jest przejrzyste prawo podatkowe, uwzględniające potrzeby rozwojowe gospodarki, tymczasem niektóre instrumenty fiskalne generują całkiem odwrotny skutek. Przykładem może być tzw. podatek bankowy, którego wadliwa konstrukcja spowodowała, iż Polska znalazła się na końcu listy państw UE pod względem relacji kredytów dla firm do PKB. O potrzebie zmiany formuły podatku bankowego w obecnej sytuacji wspominał nawet współtwórca tej daniny, prof. Konrad Raczkowski z Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Agnieszka Wachnicka, wiceprezes ZBP, przypomniała, iż chcąc zapewnić przewidywalność regulacyjną w biznesie, należy tworzyć przepisy w dialogu z przedsiębiorcami, ważne też, by prawo nie zmieniało się z dnia na dzień i wchodziło w życie z odpowiednim vacatio legis. Niestety, oczekiwania te zbyt często nie znajdują odzwierciedlenia w praktyce – w wystąpieniach panelistów nie brakło odniesień do konkretnych sytuacji, kiedy zmiany przepisów podatkowych zaskakiwały przedsiębiorców, idąc pod prąd nawet wcześniejszym ustaleniom rządowym. Odnosząc się do tych przykładów, wiceminister finansów dr Jarosław Neneman podkreślił, że podatki powinny być zmieniane z wyprzedzeniem, w sposób przewidywalny. Wskazał, iż ewentualna likwidacja poszczególnych danin skutkowałaby istotnym ubytkiem dochodów budżetu państwa, dlatego lepszym rozwiązaniem jest w takich przypadkach zmiana modelu opodatkowania.

Ku efektywnemu i zrównoważonemu miksowi energetycznemu

Nakłady na modernizację polskiej energetyki do roku 2030 szacowane są na 700-900 mld zł, wskazywał dr Tadeusz Białek, prezes Związku Banków Polskich, w wystąpieniu rozpoczynającym spotkanie poświęcone finansowaniu transformacji energetycznej. Przy tej skali niezbędne będzie zapewnienie finansowania zwrotnego, co dla sektora bankowego oznacza zarówno szanse, jak i nowe wyzwania. Zdaniem prezesa ZBP, należałoby zmienić podstawę opodatkowania w tzw. podatku bankowym lub przynajmniej wyłączyć zeń projekty związane z transformacją energetyczną, obecna formuła tej daniny nie sprzyja bowiem rozwojowi akcji kredytowej.

Wiceminister klimatu i środowiska Miłosz Motyka podkreślił, że polska transformacja energetyczna jest kamieniem milowym w rozwoju Polski i porównał ją z wejściem naszego kraju do NATO i Unii Europejskiej. Chodzi o ograniczenie niekorzystnych zjawisk klimatycznych, zapewnienie stabilności dostaw energii, ale i spadek jej cen. – Często zapominamy, że transformacja będzie bezpośrednio rzutowała na rachunek ekonomiczny, bo się po prostu będzie opłacała – tłumaczył Miłosz Motyka.

W dalszej części spotkania odbyły się trzy debaty, w ramach pierwszej z nich omówiono podstawowe wyzwania w zakresie finansowania transformacji energetycznej i budowy bezpieczeństwa w tym strategicznym obszarze. Uczestnicy wskazywali na silne zależności pomiędzy realizacją działań dekarbonizacyjnych w energetyce a budową konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki, akcentowali też potrzebę zaangażowania w ten proces zarówno funduszy publicznych, jak i prywatnych, w tym polskich i zagranicznych instytucji finansowych. Wskazywano, iż energochłonność sektora IT jest znacznie wyższa aniżeli tradycyjnego przemysłu, zaś rozwijając odnawialne źródła energii, należy uwzględniać potrzebę stabilizacji dostaw energii. W roli tej mogłyby funkcjonować elektrownie jądrowe, sugerował Maciej Bando, wiceminister klimatu i środowiska oraz pełnomocnik rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej.

Kolejne dwie sesje poświęcone były problematyce rozwoju OZE i inwestycjom w ten obszar oraz perspektywom budowy siłowni jądrowych nad Wisłą, z czym, jak wskazywali paneliści, wiąże się szansa budowy całkiem nowej gałęzi przemysłu.

Czas konkurować jakością, a nie tylko ceną

Polskie rolnictwo nie będzie w stanie dłużej konkurować niskimi kosztami pracy i produkcji – stwierdził dr Tadeusz Białek, prezes Związku Banków Polskich, rozpoczynając dyskusję na temat dekarbonizacji, bioróżnorodności i ekspansji zagranicznej sektora agro oraz wspieraniu tych procesów przez sektor bankowy. Stymulatorem branży było dotąd członkostwo Polski w Unii Europejskiej; na przestrzeni ostatnich dwóch dekad eksport produktów spożywczych, którego głównym odbiorcą były państwa UE, zwiększył się dziesięciokrotnie. Obecnie, chcąc utrzymać pozycję na rynku, branża musi adaptować się do wymogów współczesności, te zaś wyznaczają specjalizacja, innowacje i zrównoważony rozwój.

Do głębokich zmian w polskim rolnictwie skłaniają postępujące zmiany klimatyczne, ale i perspektywa członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej. – Dotychczas koncentrowaliśmy się na produkcji surowców rolnych, zapominając nieco o przetwórstwie, gwarantującym znacznie wyższe marże – ocenił Adam Nowak, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wskazał, iż produkcja energii ze źródeł odnawialnych może stać się kolejnym obszarem aktywności gospodarczej polskiej wsi. Skutkowałoby to większą efektywnością wykorzystania zasobów, z czym, jak podkreślali uczestnicy, polska gospodarka ma poważny problem. Przejście ku rolnictwu precyzyjnemu czy ekologicznym uprawom pozwoli też lepiej zagospodarować potencjał ludzki, wychodząc zarazem naprzeciw oczekiwaniom współczesnego konsumenta, dla którego zdrowa i ekologiczna żywność ma znaczenie pierwszoplanowe. Niezbędne jest też wypracowanie właściwych mechanizmów w zakresie raportowania niefinansowego, bez których polscy producenci wypadną z łańcuchów dostaw.

Prezes ZBP zapewnił, że rolnicy mogą liczyć na wsparcie ze strony instytucji finansowych. Struktura polskiego rynku bankowego sprzyja branży agro; Adam Nowak wspomniał, iż obok tradycyjnie związanych z rolnictwem banków spółdzielczych funkcjonują instytucje komercyjne z kapitałem krajowym i podmioty należące do globalnych grup, ze sporym doświadczeniem w finansowaniu rolnictwa. Paneliści wskazywali też możliwości, jakie stwarza prezydencja Polski w Unii Europejskiej.