Rachunki zmarłych posiadaczy – senacki projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo bankowe, i niektórych innych ustaw.

Projekt ustawy dotyczy problematyki rachunków nieaktywnych, w tym w szczególności rachunków bankowych zmarłych posiadaczy, ułatwienia dostępu osobom uprawnionym do informacji o rachunkach nieaktywnych oraz sposobu postępowania z środkami pieniężnymi znajdującymi się na tych rachunkach. Podejmowane przez Senat próby uregulowania zagadnienia środków spoczywających na tzw. „martwych kontach” budzą liczne, uzasadnione wątpliwości. Może o tym świadczyć chociażby fakt, że od grudnia 2014 r., kiedy to projekt trafił do Senatu, do zeszłotygodniowego posiedzenia Senatu brzmienie projektowanych przepisów ulegało zmianie dwukrotnie i to w zasadniczych kwestiach.

Jeszcze w projekcie zaprezentowanym na posiedzeniu 25 lutego Komisje senackie przewidywały, że środki pieniężne z rachunków zmarłych posiadaczy będą trafiać na specjalnie ku temu powoływany państwowy fundusz celowy – Fundusz Obywatelski i będą wykorzystywane na cele społeczne (do czasu wypłaty środków uprawnionym). Jednocześnie przewidywano, że roszczenie o wypłatę środków przekazanych na Fundusz będzie się przedawniać z upływem 10 lat od dnia ich przekazania.

Związek Banków Polskich, po zapoznaniu się z tymi propozycjami, jednoznacznie wskazał na wysokie ryzyko negatywnego odbioru społecznego zamiarów Senatu co do przekazywania środków wchodzących w skład spadku na powoływany państwowy fundusz celowy oraz rozdysponowywania tych środków na określone cele. Prawo dziedziczenia stanowi gwarancję pozostawania własności w rękach prywatnych, co dobitnie wskazał Trybunał Konstytucyjny (sygn. P19/07): (…) uzasadnia zakaz arbitralnego przejmowania przez państwo (inne podmioty prawa publicznego) własności osób zmarłych. Inaczej mówiąc, ustawodawca nie ma możliwości wprowadzenia „ukrytego” wywłaszczenia przez pozbawianie składników majątkowych osób zmarłych statusu własności prywatnej.”.

W projekcie ustawy, który został przedstawiony 18 marca i przyjęty przez Senat, wycofano się z pomysłu powoływania Funduszu Obywatelskiego. W obecnym brzmieniu projektowanych przepisów planowane jest przekazywanie środków pieniężnych do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego na tzw. fundusz środków nieodebranych. Wycofano się także z ustalania 10 letniego terminu przedawnienia co do roszczenia o zwrot środków. Według obecnego brzmienia projektu roszczenia o wypłatę środków mają się nie przedawniać.

Powyższe zmiany nie przesądzają jednakże o pozytywnej ocenie projektu. Nadal jest on obarczony wadami i rodzi liczne wątpliwości. Można tutaj wymienić chociażby upatrywanie przez projektodawców w upowszechnieniu korzystania z instytucji dyspozycji na wypadek śmierci, podstawowego remedium na problem środków pieniężnych pozostawionych na rachunkach bankowych przez zmarłych posiadaczy (środki objęte dyspozycją wkładu na wypadek śmierci nie wchodzą do masy spadkowej – innymi słowy nie trafiają do spadkobierców, i tym samym z wyjątku próbuje się uczynić zasadę generalną).

Kolejnym niezrozumiałym rozwiązaniem jest przewidziane w projekcie nałożenie na banki obowiązku występowania do ministra właściwego do spraw wewnętrznych o udostępnienie danych z rejestru PESEL celem ustalania, czy posiadacz żyje. Zapytanie to ma być odpłatne. Jest to przykład nakładania na banki kolejnych obowiązków, których realizacja powinna spoczywać po stronie Państwa (ZBP przedkładał propozycje przekazywania informacji o zgonie posiadacza do banków przez ZUS, kierowników urzędów stanu cywilnego).

Przewidywane w projekcie zmiany dość skomplikowane, co przełoży się na znaczne trudności z ich nie tylko zrozumieniem, lecz także stosowaniem w praktyce.

Krytycznie należy również ocenić wycofanie się projektodawców z koncepcji prowadzenia centralnej informacji o rachunkach przez podmiot utworzony na podstawie art. 67 Prawa bankowego. Według obecnego projektu – centralna informacja ma być prowadzona przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Niezrozumiałym jest niechęć do sięgania przez projektodawców do rozwiązań, które już funkcjonują na rynku i umieszczanie centralnej informacji w BFG.

ZBP konsekwentnie, od kilku lat popiera ideę stworzenia narzędzia (przy wykorzystaniu funkcjonujących już rozwiązań), które służyłoby osobom uprawnionym do uzyskiwania kompleksowej informacji na temat rachunków bankowych spadkodawcy.

Sektor bankowy podjął inicjatywę samoregulacyjną, zmierzającą do przygotowania i wdrożenia usługi informacji o rachunkach bankowych zmarłych posiadaczy (Moduł poszukiwań rachunków bankowych zmarłych posiadaczy tzw. „Moduł spadkobierca”). Moduł spadkobierca oparty jest o funkcjonujące już rozwiązania w ramach systemu Ognivo, prowadzonego przez Krajową Izbę Rozliczeniową S.A. i tym samym jego wdrożenie nie będzie generować nieuzasadnionych kosztów, a umożliwi ustalenie, w którym z banków spadkodawca posiadał rachunki bankowe. Zakładanym celem funkcjonowania „Modułu spadkobierca” jest uzyskiwanie przez osoby uprawnione w prosty sposób informacji na temat rachunków bankowych pozostawionych przez spadkodawcę, bez nakładania na banki, jako przedsiębiorców, dodatkowych obowiązków.

W ocenie Związku Banków Polskich, kluczową i fundamentalną kwestią przy tworzeniu projektu ustawy powinno być udostępnienie osobom uprawnionym procedur, umożliwiających w łatwy sposób dostęp do informacji o rachunkach bankowych zmarłych posiadaczy, z uwzględnieniem przewidywanych kosztów wdrożenia poszczególnych rozwiązań. Nie ma potrzeby tworzenia skomplikowanych rozwiązań, które będą niezrozumiałe dla odbiorców, i zarazem nakładające na banki dodatkowe obowiązki, których realizacja mogłaby być osiągnięta prostszymi, sprawdzonymi już mechanizmami.

Dlatego też wystarczającym byłaby limitacja zakresu przedmiotowego projektu ustawy do rozwiązań dotyczących centralnej informacji o rachunkach zmarłych posiadaczy. W zakresie zaś przekazywania przez banki środków pieniężnych, wchodzących w skład spadku po zmarłym posiadaczu, zasadnym jest sięgnięcie do rozwiązań o ugruntowanej praktyce stosowania – przekazaniu środków zmarłych posiadaczy w braku spadkobierców ustawowych do gmin ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawców, co wpisywałoby się w realizowanie idei społeczeństwa obywatelskiego.

Źródło: Związek Banków Polskich