Prawo: Konsumenci pod specjalnym nadzorem

Piotr Gałązka, Jan Ziomek

Na wstępie należy stwierdzić, że rzeczona ustawa stanowi implementację do krajowego porządku prawnego kilku dyrektyw uchwalonych przez instytucje Unii Europejskiej – zwłaszcza Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/83/UE z 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów (Dz.Urz. UE L 304 z 22 listopada 2011 r., str. 64).

Szeroki zakres

Pierwsza rzecz, która zwraca uwagę w nowej regulacji to szeroki i horyzontalny zakres przedmiotowy i podmiotowy. Do tej pory nie było, poza oczywiście regulacjami kodeksowymi, żadnej regulacji, która tak spójnie określałaby sytuację prawną konsumenta w relacjach z profesjonalistą. Dla przykładu – ustawa z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (którą to ustawę przedmiotową uchyla, ale o tym w dalszej części artykułu) w art. 1 ust. 1 stwierdza, że stosuje się nią jedynie do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą. W kolejnych ustępach znaleźć można jeszcze dodatkowe wyłączenia. Nowo uchwalona ustawa stanowi w art. 1, że określa prawa przysługujące konsumentowi, w szczególności kreśląc obowiązki przedsiębiorców, zasady zawierania umów konsumenckich na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa, zasady wykonywania prawa konsumenta do odstąpienia od takiej umowy oraz zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość dotyczącej usług finansowych.

Ustawa nie ogranicza swojego zakresu do konkretnych gałęzi gospodarki bądź do poszczególnych rodzajów umów cywilnoprawnych, lecz obejmuje je wszystkie, gdy są zawierane z konsumentami – zwłaszcza gdy nie są zawierane w tradycyjny sposób (w lokalu przedsiębiorcy). Wyjątki określa jedynie art. 3 i 4, które stanowią o rodzajach umów wyłączonych częściowo albo w całości spod regulacji ustawy. Są to jednak umowy, których wyłączenie znajduje pełne zrozumienie jako bezcelowe – np. zawierane za pomocą automatów sprzedających lub zautomatyzowanych punktów sprzedaży – albo które zostały już uregulowane przez właściwe lex specialis – np. timesharing bądź usługi turystyczne.

Co nowego dla konsumentów

Zanim zajmiemy się skutkami nowej regulacji dla banków i konsumentów będących klientami banków, warto poświęcić kilka słów szerszym skutkom ustawy. W pierwszej kolejności ustawa będzie regulowała ogólne obowiązki przedsiębiorców przy zawieraniu umów innych niż na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, a zatem zawieranych tradycyjnie. W takim przypadku, zgodnie z przepisami rozdziału 2 ustawy (art. 8-11), przedsiębiorca będzie nie tylko zobowiązany do spełnienia obowiązków informacyjnych, ale także będzie musiał zadbać o to, aby konsument wyraził jednoznaczną zgodę na dodatkowe płatności wykraczające poza wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy. Za rozsądny należy uznać artykuł 9, wyłączający szerokie obowiązki informacyjne w przypadku umów życia codziennego wykonywanych natychmiast po ich zawarciu. Dzięki temu nie będziemy musieli, kupując bilet od pani w kiosku, słuchać potoku informacji, choćby na temat formy prowadzonej przez nią działalności gospodarczej czy treści usług posprzedażnych.

W rozdziale 3 zawarte zostały obowiązki przedsiębiorcy przy zawieraniu umów poza lokalem przedsiębiorstwa bądź na odległość. Należą do nich przede wszystkim niezwykle rozbudowane obowiązki informacyjne (art. 12-14), obowiązek wydania umowy oraz potwierdzenia jej zawarcia i zapewnienia wszelkich niezbędnych informacji w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku.

Uzupełnieniem powyższych jest rozdział 4, który określa zasady prawa konsumenta odstąpienia od umowy. Generalną zasadą będzie, że konsument może to zrobić w terminie 14 dni od jej zawarcia bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Wyjątek stanowią koszty dostawy w sposób inny niż najtańszy zwykły sposób oferowany przez przedsiębiorcę, bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy i koszty częściowo spełnionego już świadczenia przez przedsiębiorcę (w przypadku dostarczania wody, gazu lub energii elektrycznej). Jeśli przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie do odstąpienia – termin trwa rok i biegnie od momentu zawarcia umowy. Warto zwrócić uwagę na artykuł 38, który zawiera katalog sytuacji, w których prawo do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa bądź na odległość nie przysługuje z uwagi na specyficzny charakter umowy – np. przy spekulacyjnej sprzedaży alkoholu.

Nowe obowiązki banków

Zanim przejdziemy do analizy skutków wejścia w życie przedmiotowej ustawy do banków oraz oddziałów instytucji kredytowych działających na terenie Polski, należy przyjrzeć się postanowieniom samej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/83/UE z 25 października 2011 roku w tym zakresie. Artykuł 3 ust. 3 pkt d) stanowi, że nie ma ona zastosowania do umów dotyczących usług finansowych (art. 2 pkt 12 dyrektywy definiuje usługę finansową szeroko, jako każdą usługę o charakterze bankowym, kredytowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, inwestycyjnym lub płatniczym). Zasadniczo zatem nie powinna ona w ogóle obchodzić bankowców.

Dlaczego zatem ustawa, będąca implementacją wspomnianej dyrektywy ma zastosowanie w jakimkolwiek zakresie do usług finansowych? Wynika to z punktu 32. jej preambuły, który stanowi, że w odniesieniu do usług finansowych należy zachęcać państwa członkowskie, aby w trakcie tworzenia prawa w obszarach nieuregulowanych na poziomie Unii wzorowały się na istniejących przepisach ustawodawstwa UE w taki sposób, aby zapewnić ró...