Prawo: Koniec prania

Tadeusz Białek

Banki jako instytucje obowiązane wdrażają obecnie w życie nowe wewnętrzne procedury związane z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (zmianie uległ również tytuł samej ustawy na Ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, Dz.U. z 2009 r., Nr 166, poz. 1317). Ustawa wprowadziła wiele zmian, dostosowując przepisy przede wszystkim do Dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Omówimy jedynie najważniejsze zagadnienia z punktu widzenia banków, czyli zmiany definicyjne, zmiany w zakresie obowiązku rejestracji, identyfikacji i procedur wstrzymywania transakcji oraz blokady rachunku, a także nową instytucję tak zwanych środków bezpieczeństwa finansowego.

Zmiany definicyjne w obszarze banków

Przepisy rozszerzają katalog instytucji obowiązanych przez zapewnienie objęcia przepisami ustawy wszystkich instytucji finansowych i kredytowych, w tym podmiotów prowadzących działalność w zakresie przekazów pieniężnych, jak i podmiotów uprawnionych do usługowego prowadzenia ksiąg. Ustawa zakłada również rozszerzenie definicji instytucji obowiązanej do przedsiębiorców przyjmujących płatności w gotówce o równowartości co najmniej 15 000 euro. Regulacja powyższa to polski sposób na implementację art. 2 dyrektywy, która, definiując krąg podmiotów, do których mają zastosowanie jej przepisy, odnosi się do osób fizycznych lub prawnych jedynie handlujących towarami, nie wskazując na podmioty przyjmujące płatności związane ze świadczeniem usług. W świetle przyjętych przepisów ustawy przedsiębiorcy są włączeni do katalogu instytucji obowiązanych, jednakże dopiero po spełnieniu ustawowych przesłanek, to jest przyjęciu płatności w gotówce i przy przekroczeniu progu wynoszącego równowartość 15 000 euro.

Zmieniona ustawa wprowadza również nowe pojęcia, w tym zwłaszcza definicję „rzeczywistego beneficjenta” (art. 2 pkt 1a), która odnosi się w zasadzie do nieuregulowanej w prawie polskim instytucji trustów, czyli do podmiotów, którym powierzono zarządzanie wartościami majątkowymi. W szczególności, w rozumieniu ustawy, takimi beneficjentami będą osoby fizyczne, które są właścicielami osoby prawnej lub sprawują kontrolę nad klientem albo mają wpływ na osobę fizyczną, w imieniu której przeprowadzana jest transakcja lub działalność; osoby fizyczne, które są udziałowcami lub akcjonariuszami albo mają prawo głosu na zgromadzeniu wspólników w wysokości powyżej 25 proc. w tej osobie prawnej lub osoby fizyczne, które sprawują kontrolę nad co najmniej 25 proc. majątku, na zasadach sprecyzowanych w ustawie.

Ustawa definiuje również, w art. 2 pkt 1b, podmiot świadczący usługi finansowe na wzór podobny do definicji instytucji kredytowej i instytucji finansowej w ustawie Prawo bankowe, z zastrzeżeniem, że definicja odnosi się także do instytucji, które mają siedzibę poza UE.

Zmianie uległa także definicja „transakcji” (art. 2 pkt. 2), która rozszerzona została o przekazy pieniężne w rozumieniu art. 2 pkt 7 rozporządzenia nr 1781/2006, zlecone zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza nim, oraz definicja „rachunku” (art. 2 pkt. 4), którą rozszerzono o rachunki prowadzone w instytucji finansowej i rachunki prowadzone w instytucji kredytowej innej niż bank.

Zmiany w zakresie obowiązku rejestracji

Dyrektywa w art. 2 nakazuje włączenie do systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu także tych kategorii instytucji obowiązanych, które nie realizują bezpośrednio transakcji, a przyjmują dyspozycję lub zlecenie do przeprowadzenia transakcji (np. zawody prawnicze, pośrednicy nieruchomości).

Innymi słowy, jak słusznie wskazuje uzasadnienie do ustawy, ze względu na rodzaj wykonywanej działalności instytucje te uczestniczą w przygotowaniu transakcji lub mają wiedzę o przeprowadzanych transakcjach, a w niektórych przypadkach (przyjmowanie dyspozycji lub zlecenia) będą też jedynymi podmiotami mającymi bezpośredni kontakt z klientem. Mając na uwadze powyższe, zmieniono treść dotychczasowego art. 8 ust. 1, stanowiąc, że instytucja obowiązana przeprowadzająca transakcję, której równowartość przekracza 15 000 euro, ma obowiązek zarejestrować ją również w przypadku, gdy jest ona przeprowadzana za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji.

Jednocześnie, mimo że w trakcie prac legislacyjnych nad ustawą nie udało się ograniczyć wymogu rejestracji wszystkich transakcji ponadprogowych (powyżej 15 000 euro), dokonano w pewien sposób racjonalizacji niektórych przypadków rejestracji przez wprowadzenie w art. 8 ust. 1e kilku ...