Prawo i Legislacja: Spory wokół opłaty

Łukasz Obzejta

Wszystko zaczęło się 17 stycznia 2001 r., kiedy do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta (UOKiK) wpłynął wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji Związku Pracodawców o wszczęcie postępowania antymonopolowego przeciwko Visa International Service Association, Visa Europe Limited, MasterCard Europe Sprl, bankom wydającym karty płatnicze w systemach Visa i MasterCard oraz Związkowi Banków Polskich, pod zarzutem stosowania praktyk antykonkurencyjnych, określonych w art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 Ustawy z dnia15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (chodziło o zmowę cenową mającą na celu ustalanie jednolitych stawek opłaty interchange oraz ograniczanie dostępu do rynku lub eliminowanie z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem). Zakaz praktyk antykonkurencyjnych sformułowany jest w identyczny sposób w prawie polskim i wspólnotowym. Jednakże prawo unijne znajduje zastosowanie tylko kiedy dane porozumienie antykonkurencyjne wywiera wpływ na rynek europejski.

Urząd: działanie wbrew konkurencji

29 grudnia 2006 r. prezes UOKiK wydał decyzję, uznając porozumienia mające za przedmiot wspólne ustalanie stawek opłaty interchange za niezgodne z zakazem porozumień antykonkurencyjnych i ograniczające konkurencję na rynku usług acquiringowych (jest to zespół czynności świadczonych przez agenta rozliczeniowego na rzecz akceptanta w procesie rozliczania transakcji kartą płatniczą).

Prezes UOKiK nałożył przy tym na banki wielomilionowe kary i nadał decyzji rygor natychmiastowej wykonalności (cofnięty później przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów). Jego zdaniem powyższe porozumienia ograniczały konkurencję na rynku usług acquiringowych, gdyż ustalanie jednolitych stawek opłaty interchange, które później wliczane były przez agentów rozliczeniowych do prowizji jaką akceptanci płacili im za świadczenie wymienionych usług, sprawiało, że agenci ograniczeni byli w możliwości konkurowania ceną tych usług wobec akceptantów. Działo się tak, gdyż – zdaniem prezesa UOKiK – opłata interchange stanowiła znaczny procent prowizji agentów rozliczeniowych, ograniczając tym samym możliwość konkurencji w ramach marży właściwej zawartej w prowizji. Uczestnicy postępowania zaskarżyli decyzję do sądu SOKiK. Ten zaś w wyroku z 12 listopada 2008 r. uznał, że przedmiotowe porozumienia nie naruszały zakazu porozumień antykonkurencyjnych, gdyż opłata interchange nie jest związana z rynkiem usług acquiringowych, wobec czego nie może ograniczać na nim konkurencji. Wydanie wyroku przez SOKiK zamknęło pewien etap sporu. Dokładniejsze przyjrzenie się jego tezom pozwoli zrozumieć, o co tak naprawdę chodzi w sporze wokół opłaty.

Główne tezy wyroku

Zarzuty podniesione przez skarżących decyzję podzielić można na zarzuty formalne (dotyczące postępowania zmierzającego do wydania przedmiotowej decyzji) i materialne, czyli dotyczące treści zaskarżonej decyzji. Kilka tych formalnych zasługuje na uwagę. Przede wszystkim sąd uznał, że zaskarżona decyzja nie zawiera rozstrzygnięcia dotyczącego bezpośrednio praw lub obowiązków MasterCard Europe Sprl. Stąd odwołanie MasterCard od decyzji uznane zostało za bezzasadne i oddalone. Ponadto skarżący podnieśli zarzut braku legitymacji POHiD do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania antymonopolowego. Ich zdaniem POHiD nie spełniał wymaganych przez prawo warunków do wystąpienia z powyższym wnioskiem, gdyż nie mógł być uznany za związek przedsiębiorców i nie legitymował się interesem prawnym do wszczęcia postępowania. Sąd uznał ten zarzut za bezzasadny, gdyż POHiD zgodnie z właściwymi przepisami jest związkiem przedsiębiorców; posiada przy tym interes prawny w sprawie polegający na rozwoju rynku płatności kartami, w tym na rozwoju konkurencji na rynku usług acquiringowych. Zdaniem sądu na uwzględnienie nie zasługuje również zarzut naruszenia art. 11 ust. 6 Rozporządzenia Rady nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) poprzez prowadzenie postępowania i wydanie decyzji pomimo trwającego równocześnie postępowania przed Komisją Europejską, dotyczącego opłaty interchange. Sąd wskazał, że powyższe postępowania dotyczą dwóch różnych opłat, jako że postępowanie przed KE dotyczy wielostronnej opłaty interchange pobieranej od transakcji transgranicznych, zaś postępowanie przed prezesem UOKiK dotyczyło wewnątrzkrajowej opłaty interchange, pobieranej od transakcji dokonywanych na terytorium Polski. Stąd przedmiot postępowania w obydwu postępowaniach jest różny, co pozwala na równoległe prowadzenie postępowań. Sąd odniósł się również negatywnie do kolejnych zarzutów dotyczących naruszenia art. 3 i 6 Rozporządzenia Rady WE 1/2003, art. 10 TWE oraz podstawowych zasad pewności prawa, poprzez sprzeczność z decyzją Komisji Europejskiej z 24 lipca 2002 r. Nr COMP/29.373 o przyznaniu Visa indywidualnego wyłączenia spod zakazu praktyk antykonkurencyjnych. W postępowaniu antymonopolowym przed Komisją w 2002 r. Visa uzyskała wyłączenie spod zakazu niedozwolonych praktyk rynkowych ze względu na zaproponowane przez siebie ustępstwa odnośnie pobierania i naliczania wielostronnej opłaty interchange. Zgodnie z treścią zarzutu postępowanie przed prezesem UOKiK nie powinno było obejmować Visa ze względu na wyłączenie przyznane przez Komisję. Sąd odrzucił zarzut, wskazując, że przedmiotowe wyłączenie dotyczyło innego podmiotu, innego przedmiotu, a poza tym nie obowiązywało w dacie zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie. Nie uwzględniono również zarzutu naruszenia art. 93 u.o.k.k. z 2000 r. poprzez wszczęcie postępowania po upływie roku od końca roku w którym zaprzestano stosowania praktyk antykonkurencyjnych. Sąd wykazał, że postępowanie zostało wszczęte przed upływem powyższego terminu. Na uwagę zasługuje też zarzut naruszenia przepisów art. 13 § 1 i § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego poprzez niepodjęcie przez prezesa UOKiK jakichkolwiek działań mających na celu zawarcie przez strony postępowania ugody regulującej wysokość stawek opłaty interchange. Skarżący wskazali, iż takie porozumienie przyniosłoby korzyści zarówno stronom, ich klientom oraz rynkowi kart pł...