Prawo i legislacja: Po śmierci posiadacza konta

Bartosz Kapuściński

Postępowanie takie może bowiem zostać uznane za praktykę naruszającą interesy konsumentów. Niezbędne wydaje się ujednolicenie procedur stosowanych przez banki, tak aby uwzględniały one podstawowe interesy klientów i ich spadkobierców. W celu zbadania praktyki stosowanej przez banki, w zakresie wpływu śmierci konsumenta na zawartą z bankiem umowę rachunku, przeprowadzono badanie polegające na analizie dokumentacji regulującej otwieranie i prowadzenie kont. Do badania wybrano 10 banków prowadzących największą liczbę rachunków. Pominięto sytuację, w której występuje współposiadacz rachunku bankowego.

Kapitał i odsetki dla spadkobierców

W wyniku analizy uzyskanych od banków materiałów ustalono, iż jeden z 8 banków przewiduje w segmencie usług private banking, iż po śmierci posiadacza oprocentowanie jest dalej naliczane zgodnie z postanowieniami umowy, a środki oddane zostaną do dyspozycji spadkobierców. W przypadku uzyskania wiarygodnych informacji o śmierci posiadacza rachunku, prowadzony przez bank rachunek ulega rozwiązaniu, a pieniądze zgromadzone na rachunku stają się nieoprocentowanym depozytem.

Czym jest umowa rachunku bankowego? Podstawowe źródła prawne zawarte zostały w Kodeksie cywilnym oraz ustawie Prawo bankowe. Dodatkowo ustawodawca przewidział regulacje dotyczące rachunku bankowego w innych aktach prawnych, jednakże nie mają one istotnego znaczenia z punktu widzenia prowadzonych rozważań (dotyczą raczej kwestii organizacyjnych, technicznych niż samej istoty prawnej rachunku bankowego). Przepisy rangi ustawowej mają, co do zasady, charakter ramowy. W praktyce ciężar podstawowych regulacji w zakresie praw i obowiązków stron przeniesiono na wzorce umowne. Rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę wydaje się być niekorzystne z punktu widzenia potencjalnego klienta banku.

Zagubiony klient

Nadmierne rozbudowanie regulacji sprawia, że staje się ona nieprzejrzysta dla klientów. Przeniesienie większości istotnych kwestii, z punktu widzenia ich interesów, do wzorców umownych (a także ogólnych warunków umów oraz regulaminów) utrudnia np. wybranie oferty najkorzystniejszej. Chcąc rzetelnie ocenić dostępne na rynku produkty bankowe największych banków np. w zakresie rachunku bankowego, trzeba porównać kilkadziesiąt dokumentów i przeanalizować nie tylko wysokość prowizji i opłat, ale także zapisy dotyczące warunków rozpatrywania reklamacji czy wypowiadania umowy. Praktycznie poznanie i porównanie regulacji stosowanych przez banki jest niemożliwe. W Polsce rozwinął się jednoszczeblowy system wzorców umownych. Każdy bank stosuje własne wzorce, często różne dla poszczególnych rodzajów umów i ich wariantów. W przypadku umów regulujących kwestie kredytów i pożyczek uporządkowano sytuacje prawną oraz zabezpieczono podstawowe interesy konsumentów poprzez wprowadzenie ustawy o kredycie konsumenckim określającej podstawowe prawa i obowiązki stron (np. maksymalną wysokość oprocentowania, opłat i prowizji czy sposoby zawarcia i rozwiązania umowy). Czy zasadne jest jednak wprowadzenie podobnego rozwiązania w zakresie umowy rachunku bankowego? Racjonalne wydaje się być rozwiązanie stosowane np. w Niemczech polegające na dwustopniowym opracowaniu wzorców umownych. Podstawowe ogólne warunki umów bankowych opracowywane są przez organizacje zrzeszające banki. Rozwiązanie to zdaje się być praktyczniejsze od rozwiązania polegającego na wprowadzeniu szczegółowych przepisów rangi ustawowej. Ustanawiając minimalne standardy prowadzenia rachunków przy udziale środowiska bankowego, a także organu nadzoru reprezentującego interesy potencjalnych klientów oraz państwa, niezbędne jest osiągnięcie kompromisu pomiędzy rozbieżnymi interesami banków i klientów. W przypadku regulacji ustawowych osiąganie porozumienia nie jest konieczne, do wprowadzenia regulacji konieczna jest jedynie wola polityczna aktualnie rządzących. Dodatkowo istnieje duże prawdopodobieństwo, że rozwiązania wprowadzane w oparciu o środowisko bankowe i organ nadzoru pozwolą sprawnie reagować na dynamicznie zmieniającą się sytuację na rynku, sprawniej niż w przypadku procesu legislacyjnego. Jednocześnie zwiększy się realny udział nadzoru w kształtowaniu produktów bankowych pod kątem ochrony interesów konsumentów – obecnie nadzór stara się wpływać na nadzorowane podmioty za pomocą zaleceń, które nie mają władczego charakteru i takie działania trudno uznać za skuteczne.

A może ustawa?

Za wprowadzeniem „ustawy o rachunkach bankowych” na wzór ustawy o kredycie konsumenckim przemawiają jednak dwa argumenty: potrzeba ujednolicenia rozwiązania stosowanego w przypadku podstawowych umów z zakresu Prawa bankowego (tj. kredytu i rachunku bankowego) oraz większe znaczenie prawnych regulacji rangi ustawowej.

Umowę rachunku bankowego zaliczyć należy do umów regulujących stosunki kredytowe. Jest ona swoistym połączeniem depozytu nieprawidłowego i zlecenia. Chodzi o umiejscowienie ...