Państwo miało prawo i obowiązek objąć SKOK-i nadzorem. Trybunał wydał wyrok w sprawie kas

Równocześnie Trybunał zakwestionował nadmierne obciążenia dla małych placówek, takich jak choćby kasy funkcjonujące na terenie zakładów przemysłowych i zaspokajające potrzeby pracowników, uznając przepis w tym zakresie za niezgodny z art. 22, art. 31 ust 3 i art. 58 ust. 1 ustawy zasadniczej. –  Ustawodawca powinien ograniczyć część środków nadzorczych, aby dostosować instrumenty prawne KNF do charakteru i specyfiki systemu SKOK – pokreślił w ustnym uzasadnieniu wyroku sędzia sprawozdawca Leon Kieres.

Stwierdzenie niekonstytucyjności art 60 ustawy o SKOK w odniesieniu do zasad nadzoru nad działalnością małych kas to jedyny spośród przeszło stu punktów, jakie zgłosili wnioskodawcy: posłowie, senatorowie jak również Prezydent RP. Niektóre spośród wniosków nie mogły zostać rozpatrzone przez Trybunał z uwagi na liczne braki formalne.

Odnośnie kwestionowanego po części art. 60 ustawy o SKOK, w ustnym uzasadnieniu wyroku wskazano na dobra chronione, które wziął pod uwagę ustawodawca formułując kwestionowany zapis. – Ratio legis zaskarżonego art. 60 ustawy o SKOK odwołuje się zarówno do potrzeby ochrony interesu publicznego, jakim jest zachowanie stabilności instytucji kredytowo-depozytowych, którym zostały powierzone środki pieniężne o znacznej wartości przez liczną grupę osób – członków kas, jak również konieczność ochrony interesów indywidualnych konsumentów, którzy skorzystali z usług kas.

Trybunał w pierwszej kolejności stwierdził, że wprowadzenie regulacji ostrożnościowych i zintegrowanego nadzoru nad sektorem SKOK nie tylko należało do kompetencji organów państwa, ale było wręcz ich obowiązkiem. – Złożony charakter relacji prawnych między SKOK a osobami, które są zarazem i członkami SKOK i ich klientami, spowodował że ustawodawca nie tylko miał podstawy konstytucyjne aby przyjąć pewne regulacje ostrożnościowe oraz nadzorcze, ingerując w wewnętrzną sferę działalności i autonomię organizacyjną zrzeszenia, ale również ciążył na nim w tym zakresie obowiązek ustanowienia takich instytucji prawnych, które wzmocniłyby bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych w kasach oraz przeciwdziałałyby negatywnym skutkom likwidacji kas dla całego systemu finansowego państwa. – podkreślił sędzia sprawozdawca, wskazując równocześnie, że nadzór finansowy może obejmować wszystkie fazy funkcjonowania instytucji finansowej – od jej powołania, poprzez prowadzenie działalności aż po likwidację.

Tak właśnie stało się w tym przypadku – i zdaniem TK co do zasady nie miało to charakteru naruszenia porządku prawnego w Polsce ani też nadużycia władczej roli państwa w stosunku do podmiotów gospodarczych. – Trybunał Konstytucyjny uznał, że samo użycie przez ustawodawcę instytucji nadzoru finansowego nad działalnością kas i KK w art. 60 ustawy o SKOK było zabiegiem dopuszczalnym i nie miało znamion arbitralności. Nadzór państwowy jest typowym środkiem prawnym, za pomocą którego organy państwa realizują swą publicznoprawną odpowiedzialność za należyte i zgodne z prawem funkcjonowanie pewnych obszarów życia zbiorowego. Ustawodawca za pomocą pojęcia nadzoru włączył w tym przypadku agendy państwowe, tj. KNF, w sferę działania SKOK – zachowując w tym przypadku istotę ich autonomii i samorządnego charakteru, jako korporacyjnych osób prawnych. Innymi słowy, zastosował to pojęcie adekwatnie do jego prawnej charakterystyki, Oceniając, iż społeczne i ekonomiczne implikacje funkcjonowania SKOK wymagają ustawowej interwencji – powiedział sędzia sprawozdawca.

Zdaniem Trybunału, samo ustanowienie nadzoru finansowego KNF nad działalnością zarówno kas jak również Kasy Krajowej wypełniało zasady działania w obronie w kategorii ważnego interesu publicznego. Co więcej – za niekonstytucyjne mogłoby być uznane działanie odwrotne, czyli pozostawienie sektora SKOK bez niezależnego nadzoru. – Przede wszystkim, państwowy nadzór finansowy pełni funkcje gwarancyjne dla samych członków kas, którzy powierzyli kasom swój kapitał. Władza publiczna nie może zrzec się odpowiedzialności za ewentualne naruszanie praw podmiotów prawa prywatnego, czyli członków kas, którzy są zarazem ich klientami, przez niezgodne z prawem lub niegospodarne działania kas, zwłaszcza gdy skala prowadzonej przez nie działalności kredytowo-depozytowej osiągnęła rozmiary, które mogą generować nie tylko incydentalne nadużycia, ale tworzyć realne problemy społeczne w związku z utratą oszczędności przez liczną grupę ludzi. W ten sposób, ograniczając wolność gospodarczą i poddając ją interwencji państwa, ustawodawca chroni prawa i wolności innych osób. Sędzia sprawozdawca podkreślił też, że działania nadzorcze mają dwa kierunki. Pierwszym jest ochrona samych członków tych instytucji.  – (…) w związku z nadzorem finansowym sprawowanym przez organ państwowy, zewnętrzny i niezależny w stosunku do SKOK, członkowie kas powinni budować zaufanie, że ich oszczędności są co najmniej tak bezpieczne, jak bezpieczne byłyby w innych instytucjach kredytowych, na przykład w bankach – przypomniał Kieres. Drugim – nie mniej ważnym -0 jest działanie na rzecz prawidłowego funkcjonowania, stabilności, bezpieczeństwa i przejrzystości rynku kredytowego. Trybunał Konstytucyjny wskazał tu na fakt, iż nieprawidłowości i patologie w jednym segmencie sektora finansowego oddziałują na wizerunek całego systemu. – Społeczne zaufanie do SKOK przekłada się pośrednio także na zaufanie i wiarygodność całego systemu finansowego. Dlatego – zdaniem TK- zagrożenie bezpieczeństwa gospodarki, którego postacią jest destabilizacja rynku finansowego, w tym również wywołana nieodpowiednią działalnością kas lub kasy krajowej, uzasadniała ograniczenie wolności działalności gospodarczej podmiotów tworzących system SKOK ze względu na konieczność ochrony porządku publicznego.

Z drugiej strony Trybunał podkreślił, ze – wobec zróżnicowanego charakteru różnych kas, wśród których są zarówno podmioty o zasięgu ogólnokrajowym, jak również małe, lokalne inicjatywy nienastawione w pierwszej kolejności na zysk – ustawodawca powinien zróżnicować wymagania nadzorcze wobec tak różnych kategorii kas. – Objęcie kas nadzorem finansowym oraz normami ostrożnościowymi nie zdejmuje z ustawodawcy obowiązku zagwarantowania im możliwości działania i świadczenia usług w sposób adekwatny do ich stanu faktycznego, w tym przede wszystkim skali prowadzonej działalności. Zmiany ustawowe nie powinny prowadzić do zahamowania rozwoju tego segmentu rynku kapitałowego, który także podlega ochronie konstytucyjnej. Dlatego Trybunał uznał, jeszcze raz należy zaakcentować, że akceptując państwowy zintegrowany nadzór znad systemem SKOK że na ustawodawcy ciążył konstytucyjny obowiązek zróżnicowania prawnych środków nadzorczych KNF ze względu na zróżnicowaną wielkość kas i zasięg ich aktywności kredytowo-depozytowej. Ustawa o SKOK przewiduje de lege lata środki nadzoru adekwatne do funkcjonowania kas o dużych rozmiarach, które przeważają na rynku usług finansowych. Odmienna jest rola tych kas od małych kas,prowadzących działalność o ograniczonym zasięgu. Ustawodawca powinien ograniczyć część środków nadzorczych, aby dostosować instrumenty prawne KNF do charakteru i specyfiki systemu SKOK – wskazano w ustnym uzasadnieniu do wyroku.

Opinie sędziów nie były jednogłośne. Votum separatum złożyli następujący spośród składu Trybunału: Zbigniew Cieślak i Maria Gintowt – Jankowicz – do całości wyroku a także Teresa Liszcz – do części orzeczenia. Ponadto – biorąc pod uwagę charakter sprawy oraz skutki płynące z orzeczenia – Trybunał odroczył termin utraty mocy kwestionowanego przepisu o 18 miesięcy.

Karol Jerzy Mórawski