Odgłosy: Spacerując po Bankowej W poszukiwaniu patrona

Przemysław Wiśniewski

Wybór zaiste nie jest prosty i zarówno młodzi, jak i starsi zastanawiają się, jaka postać z naszego narodowego imaginarium byłaby najbardziej odpowiednia. Przecież zaułek zaułkiem, ale jest tam muzeum i miejsce nie może pozostać bezimienne.

Z lektur szkolnych każdy pamięta dwa dzieła stanowiące kanon każdego przyzwoitego Polaka – „Lalkę” Bolesława Prusa i „Ziemię obiecaną” Władysława Stanisława Reymonta. Autorzy stworzyli barwne postaci: Stanisława Wokulskiego i Karola Borowieckiego. Obydwaj byli dziećmi swej epoki. Kraj, w którym (ale czy dla którego?) działali, przeżywał głęboką transformację. W miastach rozwijał się przemysł, kolej łączyła ze sobą regiony, miasta i ludzi. Siły roboczej dostarczały przeludnione i niewiarygodnie biedne wsie, dwory i dworki szlacheckie były wylęgarnią kadr dla warstwy urzędniczej.

ZIEMIA OBIECANA

Akcja „Ziemi obiecanej” toczy się w latach osiemdziesiątych XIX wieku w Łodzi. W ciągu kilkudziesięciu lat z małej rolniczej osady zmieniła się w duże fabryczne miasto. Przybywano do niego w nadziei na znalezienie pracy, zrobienia kariery i zbicia fortuny. Tematem powieści jest mechanizm „robienia pieniędzy” przez jej trzech bohaterów: Karola Borowieckiego, Maksa Bauma i Moryca Welta. Razem zakładają fabrykę, łączy ich wspólny interes, wspólne poczucie, że należą do grupy Lodzermenschen. Zdobywanie kapitału, by wznieść fabrykę, przerabianie poszukiwanej na rynku bawełny, zarabianie i pomnażanie majątku, by wznosić kolejne fabryki, to była myśl przewodnia, która pobudzała wyobraźnię trzech młodych antreprenerów. Prym wiedzie oczywiście Borowiecki, szlachcic z dobrej rodziny z tradycjami, dla którego ta tradycja to tylko ciężar. Max Baum to romantyczny Niemiec z zasadami wyniesionymi z mieszczańskiego domu, a Moryc Welt to obywatel świata, znakomicie wykorzystujący znajomość środowisk ortodoksyjnych Żydów, protestanckich Niemców i bardzo katolickich Polaków.

Na przykładzie dziejów bohaterów Władysław Reymont pokazał bezkompromisowość gry wolnorynkowej oraz psychologiczne podłoże i wyzysk kapitalistyczny wobec tych jednostek ludzkich, które zachowały skrupuły i odruchy sumienia. A także ich osamotnienie w społeczeństwie Łodzi. Tworząc postać „bohatera nowych czasów”, nadał mu szczególnie ostre rysy – bezkompromisowego, zdecydowanego, cynicznego i brutalnego.

Uczynił to, ponieważ nie lubił i nie rozumiał miasta i te przymioty wydawały mu się właściwe dla miejskich bruków.

LALKA

Bohaterem powieści Bolesława Prusa jest Stanisław Wokulski – kupiec galanteryjny, kapitalista. Zdeklasowany szlachcic, mający szersze ambicje, postanowił dostać się do Szkoły Głó...