NUK w banku spółdzielczym: Nowy biznes, stare dekoracje

Wiesław Żółtkowski

Nowa Umowa Kapitałowa, a w ślad za nią przepisy prawa krajowego raz szczegółowo stanowią, jakie są obowiązki organów banku, innym razem używają formuł ogólnych: „bank określa sposób postępowania w przypadku przekroczenia limitów”. Nieprecyzyjne zapisy są słabością naszego prawa, lecz można sądzić, że dotyczą one przedsiębiorstwa bankowego funkcjonującego na podstawie klasycznego modelu spółki kapitałowej, a zatem zakładają istnienie właściciela, kapitału, rynku i klienta. Tymczasem zarządzanie ryzykiem czasem ogranicza się do tworzenia formułek i deklaracji, zamiast rzetelnej analizy. Zastanówmy się, jakie zagrożenia dla systemu NUk wynikają z tego, że funkcjonuje on w bankach takich, jakimi one realnie są.

Korzyści dla menedżerów, straty dla banku?

Banki komercyjne, podobnie jak inne duże korporacje, przeżywają dzisiaj kryzys tożsamości. Czy rzeczywiście są prywatne? Kto jest ich właścicielem? Do tytułu własności przyznają się miliony anonimowych akcjonariuszy, którzy nie występują w kluczowej dla kapitalizmu roli przedsiębiorcy, lecz bardziej w roli rentiera. Zależy im najbardziej na krótkoterminowych korzyściach z tytułu dywidendy lub wzrostu wartości akcji na giełdzie. Z pewnością nie uczestniczą oni w zarządzaniu bankami.

Osoby wybierane do rad nadzorczych pełnią symboliczną rolę reprezentanta właścicieli. O ich wyborze decyduje splot wielu okoliczności. W jednych krajach decyduje o tym bardziej przynależność do grupy menedżerskiej, w innych do różnych grup wpływu (politycznego, finansowego, lobbystycznego). W praktyce rada i zarząd tworzą zwarty krąg osób „zastępczego właściciela”. Czym kieruje się taki „właściciel”? Przede wszystkim krótkoterminowymi korzyściami, które czerpie z banku tak długo, póki w nim pracuje. Więc zabiega o wysokie wynagrodzenie, premie i różne bonusy. Maksymalizacja tych korzyści wcale nie musi wynikać z fundamentalnego rozwoju banku. Ostatnio można było usłyszeć o wielu przykładach takiego działania: z korzyścią dla menedżerów i stratą dla banków.

Czy banki działają na wolnym rynku? W klasycznej gospodarce kapitalistycznej, z której wywodzi się wiele głoszonych prawd, było wielu przedsiębiorców konkurujących z sobą. Jak jest dzisiaj? Wiele obszarów rynku finansowego zostało zdominowanych przez niewielką liczbę wielkich korporacji. Firmy te, także banki, bywają zbiurokratyzowane i często nieefektywne, ale trwają. Małe podmioty nie mają szans na konkurowanie z nimi, ze względy na efekt skali, natomiast nieliczne duże – powielają te same praktyki. Mają duże, nadmiernie rozbudowane struktury biurokratyczne, mało kompetentne kierownictwa, popełniają błędy.

Dlaczego konkurencja ich nie wyeliminuje? Bo konkurencją jest równie wielką organizacją, podobnie działającą! Koszty tej nieefektywności przenosi się na cenę produktu i usługi, co można zrobić na częściowo monopolistycznym rynku. Żaden mały konkurent nie ...