Nowoczesny Bank Spółdzielczy: Specyfika kościelnych banków spółdzielczych

Eugeniusz Gostomski
Uniwersytet Gdański

Są to banki niszowe, specjalizujące się w obsłudze bankowej księży, pastorów, parafii, kurii biskupich, organizacji charytatywnych i związanych z Kościołem katolickim, Kościołem ewangelickim, baptystami bądź innymi Kościołami protestanckimi instytucji pomagających bezpłatnie osobom będącym w trudnej sytuacji życiowej. Wśród niemieckich banków kościelnych znajdują się dwa duże banki ewangelickie, sześć dosyć dużych banków należących do Kościoła Katolickiego i dwa małe banki oszczędnościowo-kredytowe będące własnością małych wspólnot protestanckich. Charakter kościelny ma też bank zakonu werbistów – Steyler Bank, ale pod względem prawnym nie jest on spółdzielnią. Przynależność banków kościelnych do różnych kościołów wynika po części ze struktury religijnej społeczeństwa niemieckiego (zob. 1.).

Jak wynika z  1., najwięcej osób (28,1% całej populacji) deklaruje przynależność do Kościoła Katolickiego, a następnie do Kościoła Ewangelickiego (26%), zaś inne religie mają mniejsze znaczenie.

Banki kościelne w Niemczech powstały w dwóch fazach. Pierwsze siedem banków tego typu utworzonych zostało w latach 1917 – 1927 w celu ułatwienia proboszczom i pastorom, którzy mieli gospodarstwa przykościelne wraz z inwentarzem, wypłacenia odprawy odchodzącym na emeryturę księżom lub pastorom oraz z myślą o sfinansowaniu kosztów odbudowy budynków kościelnych ze zniszczeń spowodowanych I wojną światową. Inicjatorami utworzenia pierwszych banków kościelnych byli księża należący do Związku Księży Katolickich, potem w ich ślad poszli pastorzy ewangeliccy. Dwa pierwsze banki kościelne, należące do Kościoła Katolickiego i działające do dzisiaj, powstały w 1917 r.; Liga Bank w Regensburgu i Pax Bank w Kolonii. Ich działalność koncentrowała się głównie na przyjmowaniu depozytów od księży i udzielaniu pożyczek osobom duchownym. Motywy powołania do życia banków kościelnych były więc podobne do motywów utworzenia pierwszych banków spółdzielczych w Niemczech, które powstały z inicjatywy F.W. Raiffeisena w połowie XIX w. Raiffeisen jako głęboko wierzący chrześcijanin, aby pomóc bliźnim wyjść z biedy, zaczął tworzyć spółdzielnie kredytowe oparte na idei samopomocy i samorządności.

Druga faza tworzenia banków kościelnych przypada na lata 1953 – 1972, kiedy powstało 7 kolejnych banków ściśle związanych z Kościołem Katolickim lub Kościołem Ewangelickim. Jako ostatni utworzony został w 1972 r. Bank für Kirche und Caritas eG w Paderborn. Później już żaden nowy bank tego typu nie powstał, ale miały miejsce fuzje banków kościelnych i zmiany ich nazw. Zasadniczymi motywami powołania do życia banków kościelnych, z wyjątkiem Steyler Banku, były: konieczność odbudowy budynków kościelnych zniszczonych w czasie II wojny światowej, potrzeba sfinansowania budowy mieszkań dla księży, poprawa zarządzania finansami kościelnymi i pełniejsza realizacja funkcji religijnych oraz społecznych zarówno przez instytucje Kościoła Ewangelickiego, jak i Kościoła Katolickiego.

Utworzony w 1964 r. przez zakon werbistów Steyler Bank z siedzibą w St. Augustin koło Bonn stawia sobie inne cele: wspieranie finansowe pracy misjonarzy na całym świecie i pomoc materialna dla misji w krajach rozwijających. Jest to nieduży bank o sumie bilansowej około 290 mln euro w formie spółki z o.o. Prowadzi na zasadach rynkowych dla sympatyków misji kilkanaście tysięcy kont oszczędnościowych, a pozyskane środki inwestuje w projekty spełniające kryteria etyczne i ekologiczne. Deponenci mogą zadeklarować przekazywanie części przysługujących im odsetek na cele misyjne. Poza tym klienci Steyler Banku mogą składać dobrowolne ofiary na kształcenie misjonarzy i utrzymanie placówek misyjnych werbistów na świecie. Na te cele przeznacza się też wypracowany przez bank zysk.

Obecnie w Niemczech funkcjonuje 9 kościelnych banków spółdzielczych. Są one zróżnicowane pod względem liczby i struktury członków, rodzaju prowadzonej działalności, ...