Nowe prawa dla pracujących na umowach zlecenia lub o dzieło

Obecnie, prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają przede wszystkim pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami. Ograniczone (bez możliwości tworzenia związków) prawo koalicji posiadają również emeryci i renciści.

Podobnie została ukształtowana sytuacja osób bezrobotnych – mają prawo do zachowania przynależności do związków zawodowych, a jeżeli nie są ich członkami, to do wstępowania do nich w przypadkach i na warunkach określonych w statutach związków.

Uprawnienie do zrzeszania się w związkach zawodowych mają też m.in. funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, z uwzględnieniem jednak ograniczeń wynikających z odrębnych ustaw ( np. w ustawach służb mundurowych takich jak np. Policja czy SG przewidziano, iż dla wszystkich funkcjonariuszy danej służby działać może tylko jeden związek).

Więcej osób może tworzyć związki

Od 1 stycznia 2019 r. w wyniku wejścia w życie ustawy z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.  z 2018 r. poz. 1608) możliwość tworzenia i wstępowania do związków zawodowych zyskają także osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, czy umowa o dzieło, oraz osoby prowadzące jednoosobowo działalność gospodarczą (tzw. osoby samozatrudnione) wykonującym pracę na rzecz danego podmiotu na podstawie umowy.

Możliwość tworzenia związków będą mieć także osoby wykonujące prace nakładczą (tzw. chałupnicy), które dotychczas posiadały jedynie uprawnienie do wstępowania do związków zawodowych działających już w zakładzie pracy.

Pełne prawo koalicji związkowej będzie przysługiwało, zatem wszystkim osobom wykonującym pracę zarobkową.

Nowe pojęcie: osoba wykonująca pracę zarobkową

Definicje osoby wykonującej pracę zarobkową zawiera nowo dodany art. 1[1] ustawy o związkach zawodowych, zgodnie, z którym ilekroć w ustawie jest mowa o takiej osobie należy przez to rozumieć pracownika lub osobę świadczącą pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.

 Warunek 1- nie zatrudnianie

Jak podkreślają autorzy ustawy w uzasadnieniu sformułowany w definicji osoby wykonującej pracę zarobkową warunek niezatrudniania do pracy innych osób, wskazuje na konieczność osobistego jej wykonywania, tj. bez pośrednictwa innych osób, niezależnie od tego, na podstawie, jakiego stosunku prawnego takie osoby wykonywałyby pracę.

Zatrudnianie do pracy innych osób świadczy, bowiem o istnieniu po stronie osoby zatrudniającej cech przedsiębiorcy. Jak zaś wskazał TK w uzasadnieniu wyroku z 2 czerwca 2015 r. ( K 1/13 )- powołując się na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 4 grudnia 2014 r. w sprawie FNV Kunsten Informatie en Media przeciwko Staat der Nederlanden, C-413/13 – ci, którzy zaliczają się do grupy przedsiębiorców, powinni korzystać z wolności zrzeszania się w organizacjach przedsiębiorców.

Warunek 2- posiadanie odpowiednich interesów

Osoby wykonujące pracę zarobkową, aby mogły korzystać z przyznanego im prawa do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych muszą też posiadać prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.

Przy czym nie chodzi tu o interesy poszczególnych osób wykonujących pracę zarobkową, ale o interesy grupowe, do realizacji, których powoływane są związki zawodowe, czyli interesy związane z kształtowaniem warunków ekonomicznych wykonywania pracy (wypłacaniem przez pracodawcę wynagrodzenia), ale również innych warunków jej wykonywania, tj. m.in. świadczeń socjalnych, warunków pracy, kwestii związanych z zapewnieniem organizacji związkowej odpowiednich udogodnień.

Związki muszą mieć równe prawa

Wszystkie organizacje związkowe, niezależnie od tego, kto jest ich członkiem (pracownicy czy też np. zleceniobiorcy) powinny być przy tym jednakowo traktowane. Podobne jak członkowie tych związków. Jak wskazują autorzy nowych regulacji nie ma podstaw do odmiennego, prawnie nieuzasadnionego, traktowania członków związków zawodowych w zależności od podstawy ich zatrudnienia np. w zakresie prawa do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy czy ochrony przed rozwiązaniem umowy, z uwzględnieniem jednak odrębności właściwych dla danych stosunków prawnych.

Ważne

Postanowienia umów i innych aktów, na podstawie, których inne niż pracownicy osoby wykonujące pracę zarobkową świadczą pracę, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej będą nieważne. Zamiast nich stosowane będą odpowiednie przepisy prawa regulujące stosunek prawny łączący te osoby z pracodawcą, a w razie ich braku postanowienia takie zastępowane będą odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Przepisy antydyskryminacyjne…

Dlatego ustawodawca zdecydował się na mocne rozbudowanie w ustawie przepisów antydyskryminacyjnych. Obecnie obowiązujący przepis, zgodnie, z którym nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej (w szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika) zastąpiono regulacjami szczegółowymi, zrównującymi i pod tym względem prawa pracowników i innych osób uprawnionych do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych.

…takie same jak dla pracowników

I tak od 1 stycznia 2019 r. zakazane będzie nierówne traktowania w zatrudnieniu osób, mających prawo tworzenia i uczestniczenia w związkach zawodowych (m.in. osób wykonujących pracę zarobkową), z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej, którego skutkiem jest w szczególności:

• odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku prawnego,
• niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę zarobkową lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą zarobkową,
• pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe

– chyba, że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Możliwość odpowiedniego stosowania niektórych przepisów kp i kpc

W sprawach dotyczących roszczeń z tytułu naruszenia zakazu nierównego traktowania w zatrudnieniu z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej do innych niż pracownicy stosowane będą odpowiednio przepisy art. 18[3d] i art. 18[3e] kp. A do postępowań w sprawach dotyczących naruszenia zakazu nierównego traktowania w zatrudnieniu z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim

albo wykonywania funkcji związkowej wobec innych niż pracownicy osób uprawnionych na mocy nowelizacji do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych stosowane będą odpowiednio Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy.