NBS | Bankowość i Finanse | Konsolidacje | Niemieckie spojrzenie na spółdzielcze fuzje

Dr hab. Eugeniusz Gostomski, profesor Uniwersytetu Gdańskiego

W 1950 r. funkcjonowało w Niemczech ok. 12 tys. spółdzielni kredytowych, najwięcej pod szyldem „Volksbank” i „Raiffeisenbank”, w 2000 r. działały już tylko 1794 banki, a w ub.r. było ich już tylko 845. To i tak najwięcej w Europie, tym niemniej udział niemieckich banków spółdzielczych w aktywach krajowego systemu bankowego jest mniejszy niż we Francji, Holandii, Finlandii i Austrii – bez banku krajowego DZ w 2019 r. wynosił on 11,8%. Warto przypomnieć, że w Niemczech do 1990 r. zwiększała się liczba spółdzielczych placówek bankowych, aż do rekordowego poziomi 20 822, z roku na rok rosła też liczba członków banków spółdzielczych – aż do 2018 r., kiedy to było ich łącznie 18 560 tys.

Łączenie sił: wspólna strategia

Przyczyną gwałtownej redukcji liczby samodzielnych instytucji nie była upadłość, lecz fuzje i przejęcia w ramach spółdzielczego sektora bankowego. W 2019 r. sektor zmniejszył się o 34 banki spółdzielcze (czyli o 3,9%), rok wcześniej ubyło ich 40, a w 2017 r. aż 57. Jednocześnie w ub.r. zlikwidowano 514 spółdzielczych placówek bankowych – było ich mniej o 5,2% w stosunku do 2018 r. (por. wykres 1.). Zatrudnienie w bankach spółdzielczych spadło o 2850 osób do 140 tys. (bez uwzględnienia 8,3 tys. uczniów praktycznej nauki zawodu).

Większość fuzji w spółdzielczym sektorze bankowym następuje z inspiracji Federalnego Związku Banków Ludowych i Banków Raiffeisena (BVR) oraz związków regionalnych i lustracyjnych, do których w Niemczech obowiązkowo należą wszystkie banki lokalne. Organizacje te widzą w konsolidacji oręż w walce konkurencyjnej z prywatnymi bankami komercyjnymi i komunalnymi kasami oszczędności, które są znacznie większymi bankami i mają przy tym niższe koszty jednostkowych transakcji.

Już w 2001 r. BVR przedstawił bankom spółdzielczym dokument „Łączenie sił: wspólna strategia”, w którym zakładano zmniejszenie liczby samodzielnych instytucji o ok. połowę, czyli do poziomu 800-900 podmiotów, widząc w tym szansę na zmniejszenie kosztów osobowych i rzeczowych działalności bankowej. Silną presję na banki spółdzielcze, szczególnie te mniejsze, by łączyły się w większe organizacje, wywiera niemiecki urząd nadzoru finansowego. Regulator zakłada, że tym sposobem z kierownictwa banków spółdzielczych wyeliminowane zostaną osoby o niskich kwalifikacjach, niezdolne sprostać wymaganiom nowoczesnej bankowości. Z oczekiwaniami BVR i nadzoru bankowego, ze względów oczywistych, muszą się liczyć zarządy banków lokalnych.

Łączenie się i przejęcia

Decyzję o połączeniu się dwóch lub więcej banków w jeden organizm formalnie podejmują zgromadzenia przedstawicieli zainteresowanych instytucji. Powinny przy tym kierować się nie tylko sugestią swoich zarządów i rad nadzorczych, ale przede wszystkim uwzględniać interes członków. Krytycy procesów konsolidacyjnych w niemieckiej spółdzielczości bankowej wskazują, że członkowie zgromadzenia przedstawicieli przejmowanych banków nie są informowani o wszystkich konsekwencjach fuzji, a szczególnie o jej następstwach dla członków likwidowanych podmiotów.

Zapewne oprócz realistycznego rozważenia przez reprezentantów grup członkowskich wszystkich argumentów za i przeciw fuzji niemałą rolę odgrywają względy historyczne i sentymentalne. Trudno jest im pogodzić się z tym, że ich miejscowy bank spółdzielczy, niejednokrotnie istniejący od ponad stu lat, przestanie istnieć i jako klienci zostaną skierowani do obcego im podmiotu, którego centrala mieści się znacznie dalej od ich miejsca zamieszkania lub pracy. Marnym pocieszeniem jest to, że na miejscu centrali będzie funkcjonował oddział nowego banku i transakcje mogą być realizowane w systemie online, ponieważ nie ma pewności, ż...