Nauka i Edukacja | PAB WIB | Polskie banki u progu ujemnych stóp

Maciej Rudke

Wprawdzie inflacja ostatnio przekracza cel inflacyjny Narodowego Banku Polskiego, ale jeszcze parę tygodni temu prezes NBP zasygnalizował nieformalnie wprowadzenie ujemnych stóp procentowych w Polsce już także w ujęciu nominalnym (obecnie stawka referencyjna wynosi 0,1%). Ale nawet bez cięć stóp przez Radę Polityki Pieniężnej nie można wykluczyć, że niektóre instrumenty w bankach będą miały ujemne stawki (już teraz blisko tego są duże depozyty przedsiębiorstw).

Problem może niebawem być palący

Przejście stopy procentowej poniżej zera może oznaczać, że odsetki stają się świadczeniem należnym dłużnikowi od wierzyciela. Nieintuicyjny charakter tego zjawiska jest szczególnie wyraźny w stosunkach związanych z udostępnianiem kapitału: ujemna stopa procentowa oznacza bowiem, że ten, kto udostępnia kapitał nie tylko nie uzyska z tego tytułu wynagrodzenia, ale wręcz w praktyce otrzyma z powrotem sumę mniejszą niż udostępniona – czytamy w raporcie pt. „Analiza dotycząca problematyki ujemnego oprocentowania kredytów oraz depozytów – aspekty prawne” opracowanym na zlecenie Programu Analityczno-Badawczego Fundacji Warszawski Instytut Bankowości. Jego autorami są adwokaci w Kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak: prof. zw. dr hab. Marek Kolasiński oraz doktorzy Marcin Olechowski, Wojciech Iwański i Mateusz Blocher.

Choć podstawowe stopy procentowe w Polsce pozostają dodatnie, analiza zagadnienia ujemnych stóp procentowych jest aktualna także na gruncie polskiego prawa. W obrocie występują bowiem umowy, które są poddane polskiemu prawu, ale ich przedmiotem są zobowiązania w walutach dotkniętych tym zjawiskiem. Jak dotąd problem ujawnił się najostrzej w odniesieniu do tzw. kredytów walutowych. W wielu postępowaniach prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zakwestionował praktykę niektórych banków, aby w przypadku kredytów walutowych przyjmować, że oprocentowanie nie może być ujemne. Z kolei banki przyjmujące depozyty w walutach obcych skonfrontowane są – w przypadku walut, w odniesieniu do których utrzymują się ujemne stopy procentowe – z problemem oprocentowania tych depozytów.

Autorzy raportu zwracają uwagę, że w wymiarze praktycznym za koniecznością omówienia tego zagadnienia przemawiają także aktualne, trudniejsze warunki prowadzenia działalności bankowej. W szczególności mowa o takich czynnikach, jak: wysokie koszty ryzyka, obniżka stóp procentowych oraz wysokie koszty regulacyjne (jak np. podatek bankowy czy składki na Bankowy Fundusz Gwarancyjny). Poziom stóp procentowych jest kluczowy dla najważniejszego dla branży wyniku z odsetek, który stanowi około 70% przychodów sektora bankowego. Dlatego sama obniżka stóp przez RPP, przeprowadzona wiosną 2020 r. (sprowadziła stopę referencyjną do 0,1% z 1,5%) mocno odcisnęła piętno na wynikach sektora bankowego w 2020 r. ...