Nauka i Edukacja Ekonomiczna | Raport PAB-WIB | Kiedy do drzwi banku zapuka audytor etyczny

Jacek Ramotowski

Okazuje się bowiem, że sztuczna inteligencja stawia – szczególnie przed sektorem finansowym – takie wyzwania i ryzyka, że bez kluczowych rozstrzygnięć natury etycznej nie będziemy w stanie im sprostać. Banki, które są gotowe na audyty finansowe, technologiczne, teraz muszą się przygotować na audyty… etyczne.

Właśnie etyce w związku ze stosowaniem sztucznej inteligencji w bankowości poświęcony jest raport „Rekomendacje, zalecenia i dobre praktyki dotyczące wymogów etycznych wobec wprowadzanych rozwiązań opartych o AI w sektorze bankowym – analiza istniejących rozwiązań zagranicznych i międzynarodowych”, opracowany na zlecenie Programu Analityczno-Badawczego Warszawskiego Instytutu Bankowości. Stwierdza on, że prócz twardego prawa regulującego wykorzystanie sztucznej inteligencji, które w Polsce powinno pojawić się za niespełna dwa lata wraz z transpozycją unijnego AI Act, przyjęcie przez sektor finansowy norm etycznych w tym zakresie jest konieczne.

Brakuje jednolitych ustaleń

Autorzy raportu, prof. Krzysztof Koźmiński i dr Michał Jabłoński z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Jan Czarnocki, doktorant w KU Leuven Centre for IT & IP Law i Seweryn Sasin, doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych na UMK w Toruniu stwierdzają, że banki po prostu muszą dbać o etyczność własnych systemów sztucznej inteligencji i być świadome wpływu, jaki mogą one mieć na życie ludzi, gospodarkę, a także na cały sektor finansowy. I dobitnie przekonują dlaczego.

Raport jest kontynuacją wcześniejszych badań, których wyniki prezentowało opracowanie „Aktualne wyzwania prawne związane z zastosowaniem sztucznej inteligencji w polskim sektorze bankowym”, powstałe także na zlecenie PAB WIB. Jego celem było ustalenie, na ile rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji są w praktyce wykorzystywane w polskim sektorze bankowym, jak polskie banki wypadają na tle doświadczeń zagranicznych w tej dziedzinie, a także czy przygotowane są na zmiany legislacyjne związane z wejściem w życie AI Act. Obecny raport poświęcony jest przeglądowi standardów, wytycznych, zaleceń, rekomendacji, kodeksów etycznych – czyli norm miękkiego prawa, które towarzyszy szybkiej inwazji sztucznej inteligencji we wsparciu biznesu, w tym finansowego.

Sztuczna inteligencja może oddziaływać z wielką siłą na życie ludzi, społeczeństwo, gospodarkę. Nie chodzi o ograniczenie jej wpływu, ale o to, żeby był on etyczny. Czym zatem jest etyka sztucznej inteligencji? Autorzy rozumieją ją jako relację tej technologii z życiem indywidualnego człowieka oraz społeczności, a także jako zachodzące zmiany niosące szanse i zagrożenia, które ta technologia wprowadza do życia ludzi i do respektowania godności, wolności oraz praw.

Unia Europejska zdecydowała się na regulację sztucznej inteligencji, uchwalając opublikowany w ub.r. AI Act, który trafił już na ścieżkę transpozycji do polskiego systemu prawnego, podobnie jak dzieje się to w innych krajach UE. Znajdujemy się zatem w okresie wyczekiwania na efekty transpozycji, bo AI Act będzie miał fundamentalne znaczenie dla wszelkich kodeksów, zasad i innych zaleceń i ustaleń należących do sfery miękkiego prawa. Jak wynika z przeprowadzonych przez autorów raportu badań, przedstawiciele sektora bankowego uważają, że materia AI wymaga przede wszystkim jednoznacznego stanowiska ustawodawcy, który w drodze stanowczych i egzekwowanych przepisów doprecyzuje „co jest dozwolone, a co zakazane”, nie pozostawiając wątpliwości, niedomówień ani swobody adresatom regulacji.

W związku z oczekiwaniem na transpozycję AI Act w większości krajów Unii regulacja sztucznej inteligencji na poziomie krajowym nie jest zaawansowana, ponieważ lokalni prawodawcy powstrzymywali się od wprowadzania przepisów mogących wchodzić w konflikt z rozporządzeniem. Po uchwaleniu AI Act jego zapisy są analizowane w kontekście kierunków dalszego oddziaływania na prawo krajowe. W raporcie poddano analizie dotychczasowy dorobek prac nad aspektami etycznymi AI w sektorze bankowym w państwach członkowskich Unii (m.in. w Niemczech, Hiszpanii, Danii, we Francji i Włoszech), a także w Wielkiej Brytanii.

Jak dotąd, regulacje AI w sektorze bankowym obfitują w wielość przepisów rozproszonych w kilku równolegle obowiązujących aktach prawnych na poziomie zarówno UE, jak i prawa krajowego, o różnym statusie, np. w regulacjach dotyczących danych osobowych, praw konsumentów, kredytów, płatności online itp. Utrudnia to uzyskanie ich poprawnej i spójnej wykładni oraz ustalenie w sposób pewny, jakie są prawa i obowiązki banków stosujących rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji.

Niezbędna troska o etykę

W żadnym z krajów uwzględnionych w badaniu przeprowadzonym na rzecz raportu nie powstał jeden uniwersalny akt prawny, który obejmowałby etykę AI dla sektora bankowego. Natomiast poszczególne organy i instytucje zajmujące się rynkiem finansowym przyjmują różne akty prawa miękkiego dotyczące etyki AI, ale mają ...