Nauka i Edukacja Ekonomiczna | Raport PAB-WIB | Czeka nas długa walka o finansowe zdrowie

Jacek Ramotowski

Ten wielowątkowy problem opisuje raport „Zdrowie finansowe Polaków. Raport z badania ilościowego” opracowany na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości. Jego autorką jest dr hab. Katarzyna Sekścińska, adiunkt w Katedrze Psychologii Biznesu i Innowacji Społecznych Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, a przygotowała go przy współpracy Marioli Szymańskiej, dr. Tomasza Palonki, Agnieszki Nierodki z WIB oraz Tomasza Orlika, członka zarządu PFR TFI. Raport powstał przy wsparciu Fundacji na rzecz Standardów Doradztwa Finansowego EFPA Polska i PFR TFI.

Opracowanie stanowi swoiste podsumowanie Roku Edukacji Ekonomicznej w Polsce (REE 2024). Rząd przyjął wówczas Krajową Strategię Edukacji Finansowej. REE 2024 zakończył się przedstawieniem rekomendacji, mających poprawić kompetencje zarządzania finansami osobistymi, rozumienie procesów ekonomicznych i przedsiębiorczości przez polskich obywateli. Raport dokłada do tego celu wyniki badań i płynące z nich wnioski oraz rekomendacje, proponując niespotykane dotąd wieloaspektowe podejście do finansów osobistych, formułując w tym celu kategorię „zdrowia finansowego”. Wbrew podtytułowi mówiącemu skromnie, że to tylko badanie ilościowe, raport dokładnie analizuje przyczyny wielu postaw i ich skutki.

Kondycja rodaków

„Dla wielu Polaków liczy się tu i teraz. Stąd też jako społeczeństwo dużo konsumujemy, ale mało kumulujemy. Najwyższy czas, aby skończyć tłumaczyć te problemy niskim poziomem zamożności Polaków” – napisała autorka we wprowadzeniu do raportu, dodając, iż należy rozpocząć dialog na temat świadomego oszczędzenia i racjonalnego gospodarowania budżetem domowym. Na podstawie przeprowadzonych badań raport dokonuje diagnozy aktualnego stanu zdrowia finansowego polskich obywateli i wskazuje jego związki z dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym. Prezentuje też rekomendacje dla działań, które mogłyby poprawić sytuację.

Badanie, będące podstawą dla stworzenia raportu, przeprowadzone na reprezentatywnej ze względu na płeć i wiek próbie ogólnopolskiej 1068 dorosłych, miało ustalić, jak Polacy rozumieją pojęcia zdrowia finansowego, jakie znaczenie mu przypisują i jakie jest ono faktycznie, jeśli zmierzyć je konkretnymi wskaźnikami. Wskaźniki te pokazują sytuację finansową badanych, ich poczucie bezpieczeństwa i stabilności finansowej, planowanie i realizację celów, ocenę wiedzy finansowej, stan zobowiązań, poziom i formę zabezpieczenia, w tym także na czas emerytury, poziom kontroli finansowej i postawy wobec pieniędzy.

Zdrowie to „stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak obiektywnie istniejącej choroby czy niepełnosprawności” – tak brzmi oficjalna definicja Światowej Organizacji Zdrowia. Katarzyna Sekścińska dodaje do tej definicji czwarty, niebagatelnie ważny wymiar – pojęcie „zdrowia finansowego”. Odnosi się ono do ogólnej kondycji finansowej konkretnego człowieka i – co szczególnie ważne – braku stresu związanego z finansami.

Kiedy ludzie czują się zdrowi finansowo? Kiedy ich zobowiązania finansowe stanowią niewysoki odsetek dochodów. Gdy mogą pozwolić sobie na potrzebne zakupy bez obawy, że zabraknie im pieniędzy do wypłaty. Czują się bezpieczni finansowo, gdy mają pewne źródło dochodów, jak również odpowiednie oszczędności, umiejętność zarządzania ryzykiem finansowym, podejmowania adekwatnych decyzji w sytuacjach obarczonych ryzykiem straty. Zdrowia finansowego nie da się osiągnąć, łykając tabletki. Dla osiągnięcia go i utrzymania potrzebna jest wiedza ekonomiczna. Ale to ono daje poczucie bezpieczeństwa.

W ciągu 20 lat obecności w Unii Europejskiej polska gospodarka doświadczyła spektakularnego rozwoju. W 2004 r. PKB per capita (według parytetu siły nabywczej) w Polsce wynosił 51,5 % średniej w Unii, a w 2023 r. osiągnął poziom 80%. PKB na głowę mierzony parytetem siły nabywczej jest w Polsce wyższy niż w Grecji, Słowacji, Portugalii i na Węgrzech. Tak wygląda statystyczna zamożność polskich obywateli. A jak sami oni mówią o swojej zamożności?

Większość badanych zadeklarowała, że ich sytuacja finansowa nie pozwala im na osiągnięcie poziomu dobrostanu finansowego, czyli zdrowia finansowego. Aż 25% Polaków deklaruje, że budż...