Komentarz w sprawie konieczności badania zdolności kredytowej przez wszystkich kredytodawców konsumenckich

Obowiązek badania zdolności kredytowej wiązany jest na gruncie prawa europejskiego jednoznacznie z postulatami responsible lending & borrowing, czyli odpowiedzialnego kredytowania i pożyczania. Wyraz tego przekonania samego prawodawcy europejskiego można odnaleźć już w motywach dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, gdzie jednoznacznie stwierdzono, że państwa członkowskie powinny podjąć właściwe działania, biorąc pod uwagę specyficzne cechy swojego rynku kredytów, w celu promowania odpowiedzialnych praktyk na wszystkich etapach kredytowych stosunków umownych. Jak wskazuje dalej prawodawca europejski,,,na rozwijającym się rynku kredytów ważne jest w szczególności, aby kredytodawcy nie angażowali się w nieodpowiedzialne udzielanie pożyczek lub udzielanie kredytów bez uprzedniej oceny zdolności kredytowej, a państwa członkowskie powinny sprawować odpowiedni nadzór.

Zgodnie z Dyrektywą zdolność kredytową powinni badać wszyscy kredytodawcy w rozumieniu tej Dyrektywy, a więc zarówno banki, jak i inni kredytodawcy konsumenccy, w tym parabanki. Utrzymywanie w ustawie o kredycie konsumenckim terminu „ocena ryzyka kredytowego” zamiast,,ocena zdolności kredytowej’ (błędna implementacja dyrektywy) prowadzi w istocie do sytuacji w której bank udzielając kredytu konsumenckiego będzie przeprowadzał ocenę ryzyka kredytowego, przy czym przy dokonując oceny ryzyka kredytowego przy kredycie konsumenckim, inaczej niż pozostali kredytodawcy konsumenccy powinien uwzględniać art. 70 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, czyli obowiązek badania zdolności kredytowej. Jak podnosi się w doktrynie, obowiązek badania zdolności kredytowej oznacza jednocześnie publicznoprawny zakaz udzielania kredytów osobom nie posiadającym zdolności kredytowej, natomiast obowiązek oceny ryzyka kredytowego oznacza jedynie (według definicji z ustawy) obowiązek zbadania zdolności do spłaty, ale bez jednoczesnego uzależnienia podjęcia decyzji kredytowej od jej wyniku. Oznacza to w istocie, że ustawodawca wbrew jednoznacznym postanowieniom dyrektywy, które w żaden sposób nie różnicują kredytodawców konsumenckich w zakresie ich obowiązków wprowadza odmienne kryteria dla banków oraz kredytodawców niebankowych (parabanków). Jeśli bowiem bank odmawia udzielenia kredytu właśnie ze względu na brak zdolności kredytowej, do czego jest obowiązany przepisami Prawa bankowego, to inne instytucje niż banki, czyli cała pozostała część rynku kredytowego, która na mocy niniejszej ustawy obowiązana jest jedynie do oceny ryzyka kredytowego stosować może w istocie zdecydowanie mniej restrykcyjne zasady udzielania kredytów konsumenckich, co przeczy celom dyrektywy w zakresie przeciwdziałania nadmiernemu zadłużeniu konsumentów i zapobieganiu nieodpowiedzialnemu udzielaniu zwłaszcza pożyczek przez parabanki.

Dyrektywa w art. 9 ust. 1 stanowi, że każde państwo członkowskie zapewnia kredytodawcom z innych państw członkowskich dostęp do baz danych wykorzystywanych w tym państwie członkowskim do oceny zdolności kredytowej konsumentów, z zastrzeżeniem konieczności zapewnienia warunków dostępu na zasadach niedyskryminujących. W dyrektywie mowa jest o bazach danych, które służą ocenie zdolności kredytowej, a nie o jakiekolwiek innych bazach danych. W związku z tym, ustawa powinna odnosić się pojęcia baz danych jako zbiorów danych służących ocenie zdolności kredytowej. Takie rozumienie baz danych pozostaje w zgodzie zarówno z Dyrektywą, jak i z polskimi regulacjami w tym zakresie. Jako przykład można wskazać wydaną przez Komisję Nadzoru Finansowego Rekomendację T. W dokumencie tym, Komisja Nadzoru Finansowego wskazuje wyraźnie na konieczność korzystania przez banki z własnych i zewnętrznych baz danych przy ocenie zdolności kredytowej klienta detalicznego. KNF zaleca, aby banki oceniały wiarygodność i rzetelność baz danych oraz aby wykorzystywały w zarządzaniu ryzykiem bazy, które zwierają kompletne, wiarygodne i aktualne informacje oraz aby były to bazy zawierające odpowiednia liczba rekordów (zapisów) w przedziale czasu, a więc aby były to bazy zawierające dane historyczne. Ponadto KNF nakazuje, aby banki przekazywały do takich baz dane kompletne i aktualne. Zatem chodzi tu o takie bazy, które zapewnią kredytodawcy dostęp do danych kompletnych, a więc danych o zobowiązaniach wszystkich klientów podmiotów przekazujących dane do bazy (wierzycieli), zarówno danych o wywiązywaniu się ze zobowiązań, jak i o zaległościach w spłacie tych zobowiązań, a ponadto pozwolą prześledzić wcześniejszą historię kredytową (historię zobowiązań) konsumenta. Takimi danymi dysponują tylko rejestry kredytowe (instytucje utworzone na podstawie art. 105 ust.4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, czyli w obecnym stanie prawnym Biuro Informacji Kredytowej S.A. i prowadzony przez Związek Banków Polskich System Bankowy Rejestr) i takie dane powinny być w pierwszej kolejności wykorzystane do oceny zdolności kredytowej, zarówno przez banki jak i pozostałych kredytodawców konsumenckich, co wymaga dostosowania błędnie implementowanej dyrektywy w polskiej ustawie o kredycie konsumenckim poprzez zapewnienie wszystkim kredytodawcom konsumenckim dostępu do rejestrów kredytowych.

Tadeusz Białek
Dyrektor Zespołu Prawno – Legislacyjnego
Związek Banków Polskich