Jakie zmiany może przynieść strategia gotówkowa opracowywana pod kierunkiem Narodowego Banku Polskiego?

Poszerzono skład Rady ds. Obrotu Gotówkowego, która ma zająć się jej opracowaniem. Wsparcia inicjatywie udzieliły ważne instytucje. Nie jest jeszcze przesądzone, jak w szczegółach będą realizowane poszczególne prace i jak zmienią one sytuację gotówki. Nie ulega jednak wątpliwości, że są one potrzebne.

Kluczowe dla strategii wydaje się zapewnienie powszechnej akceptacji gotówki oraz dobrego dostępu do niej

Od początku pandemii mają miejsce procesy, które oddziałują niekorzystnie na gotówkę i na dostęp do niej, a co z tym związane – szkodzą niemałej części społeczeństwa. Sprawdźmy, jaki obecnie jest status prac nad strategią i jaki ona może przyjąć kształt na tle innych krajów, w których podjęto podobne działania.

Rada Polityki Pieniężnej wspiera przygotowanie strategii

Na początku marca 2021 r. na swojej stronie NBP opublikował Uchwałę Nr 1/2021 Rady Polityki Pieniężnej dotyczącą obrotu gotówkowego. Czytamy w niej, że RPP „w pełni uznaje konieczność działań Narodowego Banku Polskiego zmierzających do opracowania Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego”.

Strategia ta „powinna skoordynować działania, dzięki którym Polacy będą mieli zapewnione bezpieczeństwo posługiwania się gotówką oraz że płatności gotówkowe będą powszechnie akceptowane, a dostęp do wypłat gotówkowych nie będzie w żaden sposób ograniczony lub w istotny sposób utrudniany”.

Powyższe stwierdzenia można uznać za motto jakie przyświeca pomysłodawcom i realizatorom prac zmierzających do przygotowania strategii. Bezpośrednią przyczyną obecnych prac była sytuacja z 2020 roku, z okresu rosnącej pierwszej fali pandemii. W efekcie nagłaśniania nieprawdziwych informacji o tym, że gotówka sprzyja rozpowszechnianiu wirusa, nastąpiła seria działań, które utrudniały do niej dostęp, jak i dokonywanie płatności gotówkowych. Wiele z nich trwa do dzisiaj, a zapobiec ich negatywnym skutkom ma właśnie przygotowywana strategia.

Prace nad przygotowaniem strategii prowadzi Rada ds. Obrotu Gotówkowego, czyli ciało doradcze Zarządu NBP. Na początku w jej skład wchodzili przedstawiciele NBP, największych banków, firm CIT i stowarzyszeń handlu detalicznego.

Obecnie włączono do Rady przedstawicieli Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Finansów, Krajowego Związku Banków Spółdzielczych i przedstawicieli sieci bankomatowych. Jaki jest obecny status tych prac?

Prace nad przygotowaniem strategii ruszyły

Jak poinformował NBP, podczas pierwszego posiedzenia Rady, które odbyło się na początku marca 2021 r., przygotowano plan działania, powołano zespoły robocze i przyjęto uchwałę dotyczącą dalszych prac. Uchwała powołuje pięć zespołów odpowiedzialnych za przygotowanie projektu strategii.

Z podjętych działań Rady można wnioskować, że do najważniejszych zadań będzie należało ostateczne wyjaśnienie kwestii obowiązku akceptowania gotówki w miejscach, gdzie dokonywane są płatności

Prace zespołów nad strategią będą koncentrować się na siedmiu filarach bezpieczeństwa obrotu gotówkowego: powszechnej akceptacji pieniądza gotówkowego i zapewnieniu klientom banków wygodnego i niezakłóconego dostępu do ich oszczędności w formie gotówki, fizycznemu bezpieczeństwu gotówki, cyberbezpieczeństwu systemów krytycznych dla obiegu gotówkowego, stabilności oraz ciągłości działania podmiotów kluczowych dla funkcjonowania cyklu gotówki, przeciwdziałaniu fałszerstwom, a także zapewnieniu odpowiedniego co do wartości i struktury nominałowej zapasu znaków pieniężnych.

Czytaj także: RPP w pełni uznaje konieczność opracowania przez NBP strategii bezpieczeństwa gotówki

Najważniejsze elementy strategii

Kluczowe z przyjętych filarów dla strategii wydaje się zapewnienie powszechnej akceptacji gotówki oraz dobrego dostępu do niej. Jak się okazuje, obowiązek przyjmowania gotówki w każdym miejscu budzi spore wątpliwości. Na przykład Ministerstwo Finansów uważa, że obecnie nie ma wystarczających podstaw prawnych zmuszających przedsiębiorcę do akceptowania płatności gotówkowych.

Ważnym zadaniem strategii będzie zapewnienie klientom dobrego dostępu do gotówki

Z podjętych działań Rady można wnioskować, że do najważniejszych zadań będzie należało ostateczne wyjaśnienie kwestii obowiązku akceptowania gotówki w miejscach, gdzie dokonywane są płatności. Być może nowe regulacje dotyczące obowiązku akceptacji gotówki będą powiązane z regulacjami dotyczącymi płatności bezgotówkowych.

Ważnym zadaniem strategii będzie zapewnienie klientom dobrego dostępu do gotówki. Dostęp ten jest coraz trudniejszy z uwagi na stopniowo zmniejszającą się liczbę bankomatów i gremialne zamykanie oddziałów. W tym drugim przypadku wg danych KNF liczba placówek w ciągu 2020 roku zmniejszyła się o 1318 placówek. Jest to spadek aż o 10%. Taka redukcja już stanowi problem dla wielu osób, które chcą realizować operacje gotówkowe.

Z uwagi na te fakty, Rada może opracować regulacje, zobowiązujące banki do zapewnienia klientom dostępu do gotówki. W ich efekcie trudniej może być likwidować placówki bankowe i bankomaty. Trudniejsze może stać się również przekształcanie oddziałów na placówki typu „cashless”, czyli bez tradycyjnej obsługi kasowej, jedynie z operacjami gotówkowymi realizowanymi przy pomocy bankomatów i wpłatomatów.

Czytaj także: Jak usprawnić przepływ gotówki?

Z drugiej strony pojawia się pewna sprzeczność w dążeniach do zatrzymania spadku liczby bankomatów. Coraz bardziej realne staje się wprowadzenie obowiązku wyposażania bankomatów w systemy barwiące banknoty, co ma zapobiegać dokonywaniu ataków na urządzenia. Będzie się to wiązało ze znacznym wzrostem kosztów ich utrzymania, co prawdopodobnie spowoduje dalsze dążenia do usuwania maszyn.

Rada może opracować regulacje, zobowiązujące banki do zapewnienia klientom dostępu do gotówki

Żeby temu zapobiec konieczne może być zwiększenie rentowności bankomatów. Uzyskanie tego będzie możliwe co najmniej na dwa sposoby. Pierwszy z nich to zapewnienie wyższych przychodów dzięki podwyższeniu opłaty interchange. Zdaniem branży bankomatowej ta niezmieniana od wielu lat opłata jest zdecydowanie za niska. Inny sposób to zapewnienie dopłat do niektórych bankomatów, które mogą być dokonywane np. przez Państwo.

Trudno jeszcze przewidzieć, jakie dokładnie regulacje będą przygotowane w tym obszarze, ale pewnym wzorem dla nich mogą być te, które są wprowadzane lub już obowiązują w innych krajach.

Czytaj także: Gotówka w dobie cyfrowej rewolucji i nowej rzeczywistości ekonomicznej

Trwa wprowadzanie działań zapewniających dostęp do gotówki

Regulacje wspierające właścicieli bankomatów wprowadzono m.in. w Hiszpanii. Lokalne władze Walencji dotują instalacje bankomatów w 135 małych miastach, w których nie działają oddziały bankowe. Począwszy od końca stycznia Valencian Agency Against Depopulation oferuje 15,000 EUR rocznie dopłat za bankomat bankom i niezależnym operatorom, którzy w tych miastach zainstalują swoje urządzenia.

Podobne rozwiązania funkcjonują również we Francji, gdzie są miasta dopłacające do niektórych bankomatów nawet po 1500 EUR miesięcznie.

Przykładem innych regulacji jest obowiązująca w Szwecji ustawa „Obligation for Credit Institutions to Provide Cash Service”. Na jej podstawie sześć największych szwedzkich banków ma obowiązek umożliwiać klientom wpłacanie i wypłacanie gotówki w swoich oddziałach bez konieczności dalekich dojazdów do placówki. W efekcie m.in. już niebawem nowe bankomaty będą zainstalowane w 17 szwedzkich miastach.

W Szwecji w działania zabezpieczające dostęp do gotówki włączył się też Riksbank. Szwedzki bank centralny otworzy dwa nowe centra gotówkowe. Bank podjął taką decyzję, aby umożliwić sprawną obsługę gotówki w przypadku wystąpienia kryzysu lub poważnych problemów społecznych.

We Francji są miasta dopłacające do niektórych bankomatów nawet po 1500 EUR miesięcznie

Nieco inne działania podjęła Financial Conduct Authority (FCA), odpowiednik polskiego KNF w Wielkiej Brytanii. FCA określiła konkretne kroki, jakie powinny podjąć instytucje planujące zamykanie oddziałów lub likwidację bankomatów, a także wprowadzające opłaty za wypłaty z bankomatów. Działania te mają na celu utrudnianie wprowadzania ograniczeń w dostępie do gotówki.

Strategia możliwa do realizacji na wiele sposobów

Obecnie sytuacja z gotówką na świecie pokazuje, jak diametralnie zmienił się stosunek do niej. Do czasu pandemii wiele organizacji, także instytucji państwowych jako cel stawiało sobie zastępowanie płatności gotówkowych bezgotówkowymi.

Teraz dość powszechnie zdano sobie sprawę, jak ważny jest łatwy dostęp do gotówki i możliwości płacenia nią. W efekcie instytucje w wielu krajach zajmują się teraz zapewnieniem tego obywatelom.

Jak pokazują przykłady, sposobów na osiągnięcie tego celu jest wiele. Nie jest jeszcze przesądzone, jakie przepisy będą wprowadzone w Polsce, jednak z uwagi tempo prac i skład powołanej Rady, ich wprowadzanie nie powinno trwać długo.

Dość powszechnie zdano sobie sprawę, jak ważny jest łatwy dostęp do gotówki i możliwości płacenia nią

Jest szansa, że obecne działania związane z gotówką zatrzymają niekorzystne trendy, zarówno dla niej, jak i dla nas, konsumentów. Powinniśmy mieć zawsze zapewniony wybór metody płatności, z której chcemy skorzystać.