Centrum Prawa Bankowego i Informacji : Jubileusz: Na straży dobrych praktyk

Halina Tarasewicz

Reformowanie polskiego prawa bankowego rozpoczęło się jeszcze przed przemianami politycznymi, które dokonały się 4 czerwca 1989 r. Uchwalona w styczniu 1989 r. przez Sejm ustawa Prawo bankowe (Dz.U. z 10 lutego 1989 r.) wprowadziła nowe regulacje dla sektora. Umożliwiło to przeprowadzenie całkowitej rekonstrukcji systemu bankowego. Ustawa precyzyjnie określiła zasady działalności, tworzenia, organizacji, a także likwidacji i upadłości instytucji finansowych. Dopuściła funkcjonowanie banków państwowych, spółdzielczych oraz w formie spółek akcyjnych. Ważnym krokiem było uporządkowaniu stosunków między systemem bankowym a Skarbem Państwa poprzez likwidację mechanizmu automatycznego przyznawania kredytów na cele rządowe. Rozszerzono też katalog czynności bankowych

Usystematyzowanie zasad działania sektora sprawiło, że rozrastał się on w błyskawicznym tempie. Palącą koniecznością stało się zatem ustalenie wysokich standardów działania instytucji bankowych. Szkolenie nowych kadr metodą uczeń-mistrz już nie wystarczało. Trzeba było wyznaczyć nowe ogólne standardy. Istniała też potrzeba powołania instytucji, która zajmowałaby się regulacją stosunków banku z klientem i wzajemnych relacji między tymi instytucjami.

Sąd polubowny

Sąd Arbitrażowy przy Związku Banków Polskich został powołany uchwałą Walnego Zgromadzenia Związku Banków Polskich z dnia 6 marca 1992 r. Na początku był pomyślany jako sąd branżowy. Jego zadaniem miało być rozwiązywanie sporów między bankami zrzeszonymi w ZBP. Z czasem jego kompetencje i zakres rozpatrywanych spraw znacznie się rozszerzyły. Obecnie rozstrzyga spory nie tylko między bankami, ale również między instytucjami finansowymi i przedsiębiorcami, a także między samymi przedsiębiorcami.

Rozstrzyganie sporu przed sądem polubownym ma wiele zalet. Przede wszystkim oszczędza się czas. Na uzyskanie wyroku w sądach powszechnych trzeba czekać miesiącami, a często i kilka lat. Sąd arbitrażowy znacznie przyspiesza ten proces i orzeczenie może zapaść w stosunkowo krótkim czasie, ponieważ procedowanie może odbywać się nawet dzień po dniu. Jeżeli strony wyrażą zgodę, sąd ten może rozstrzygać sprawę na podstawie zebranych dokumentów bez przeprowadzania rozprawy.

Niewątpliwym atutem jest doskonale dobrany zespół wysokiej klasy arbitrów – specjalistów z ogromną wiedzą na temat rynku kapitałowego, cieszących się dużym autorytetem. Na oficjalnej liście arbitrów jest prawie 40 nazwisk ekspertów. Nie jest to jednak zespół zamknięty. Strony poddające się jurysdykcji arbitrażowej mają duży wpływ na dobór sędziów. Mogą wybrać na swojego arbitra osobę, którą darzą zaufaniem, a nie znajdującą się na liście prowadzonej przez sekretariat sądu.

Sąd arbitrażowy kieruje się ważną dla stron sporu zasadą poufności. Poddający się jego jurysdykcji mają pewność, że żadne tajemnice handlowe nie zostaną ujawnione. Niektóre rozstrzygnięcia, stanowiące podstawę do zmian w obowiązującym prawie, mogą być ujawniane po wyrażeniu na to zgody prezesa sądu arbitrażowego i za zgodą stron. Istotną sprawą są też niższe koszty postępowania niż w sądach powszechnych.

Arbitrów dobiera się z najwyższą starannością. W 2010 r. uchwalone zostały Zasady etyki Arbitra Sądu Polubownego (Arbitrażowego) przy Związku Banków Polskich. Już na wstępie określono, że arbiter powinien przestrzegać powszechnie przyjętych norm etycznych, godnie wykonywać powierzone mu czynności, zachowując bezstronność, a w toku postępowania powinien działać według swej najlepszej wiedzy. Nie powinien uczestniczyć w rozstrzyganiu sprawy, jeśli pozostawał bądź pozostaje w stosunkach ze stroną postępowania lub jej pełnomocnikiem.

Przestrzegając zasady poufności, arbiter powinien zachować w tajemnicy wszelkie informacje, o których powziął wiedzę w związku z wykonywanymi czynnościami. Nie wolno mu też ujawnić treści orzeczenia przed jego ogłoszeniem lub doręczeniem stronom. Naruszenie tych zasad skutkuje skreśleniem z listy arbitrów.

Sąd Arbitrażowy przy ZBP ma duże osiągnięcia w usprawnianiu rynku finansowego. Dzięki swojej szeroko zakrojonej działalności w zakresie jurysdykcji i kształtowania prawa bankowy sąd polubowny zyskał autorytet również w instytucjach działających poza sektorem. Państwowe sądy gospodarcze w szerokim zakresie korzystają z doświadczeń sądów arbitrażowych.

Zasady działania sądu polubownego przy ZBP są stale modyfikowane. – Postanowiliśmy dokonać zmian w naszym funkcjonowaniu. Przedstawiliśmy projekt zmian w regulaminie naszego sądu i przekazaliśmy do Rady ZBP. Nasze rozwiązania idą w tym kierunku, aby lista arbitrów nie była wiążąca nie tylko dla wyboru ich przez strony, lecz także wyboru arbitra przewodniczącego przez arbitrów – stwierdził w wywiadzie dla „Miesięcznika Finansowego BANK” prof. Andrzej Bierć, prezes Sądu Polubownego przy ZBP (nr 3/2012). – Inna zmiana w regulami – nie dotyczy postępowania zabezpieczającego. Proponujemy wprowadzenie możliwości zabezpieczenia żądań pozwu już z chwilą jego wniesienia, a jeszcze przed ukonstytuowaniem się zespołu arbitrów orzekających merytorycznie. Chodzi o wprowadzenie instytucji arbitra doraźnego, który byłby powoływany na wniosek strony, która złożyła pozew z wnioskiem o zabezpieczenia powództwa.

Sąd Arbitrażowy rozpatrzył dotychczas około 150 spraw. Wielokrotnie zespoły orzekające musiały podejmować nowatorskie interpretacje. Niektóre rozstrzygnięcia stały się zalążkiem zmian w obowiązującym prawie.