Bankowość Spółdzielcza: „Horyzont 2020” – jak UE może wzmocnić pozycję banków spółdzielczych w Polsce

Stefan Cieśla, Sylwester Rypiński

Przykład rozwiniętych krajów starej Unii Europejskiej wskazuje, że banki spółdzielcze, zgrupowane w bankach zrzeszających, mogą tworzyć jednostki liczące się nie tylko na arenie krajowej. Polskie banki spółdzielcze mają więc jasno określone cele i przykłady – np. Credit Agricole, Raiffeisen Group, Rabobank Nederland. Wszystkie one odgrywają ważną rolę w bankowości europejskiej, a rolę nie do przecenienia w rozwoju gospodarczym w krajach macierzystych.

Stefan Cieśla Radca prawny w Kancelarii Prawnej Cieśla & Cieśla sp.k., specjalizującej się w pomocy prawnej dla banków spółdzielczych.

Okres transformacji polskiej gospodarki i brak dostatecznego wsparcia państwa przy restrukturyzacji banków spółdzielczych odziedziczonych po okresie PRL-u sprawił, iż dziś odgrywają mniejszą rolę, niż powinny w transformacji polskiej gospodarki, a ich oddziaływanie jest znacząco ograniczone konkurencją ze strony dużych banków komercyjnych, które widząc okres wzrostu gospodarczego, wchodzą na nowe dla nich pola ekspansji.

Sylwester Rypiński Od 1995 do 2001 r. związany z bankowością. Współpracownik w zespole programu naprawczego banku BGŻ S.A. oraz programu restrukturyzacji sieci jednostek banku. Odpowiedzialny za systemem oceny efektywności jednostek banku. Do roku 2008 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Szkole Głównej Handlowej w katedrze Polityki Gospodarczej.

Oferta tych banków jest ciekawa i zróżnicowana. Nie można jednak zapominać, iż reprezentują one przede wszystkim zagraniczny kapitał i że w sytuacji jakiegokolwiek załamania gospodarki polskiej lub unijnej, kapitał ten znacząco ograniczy aktywność finansową na rynku, na którym obecnie działają banki spółdzielcze. Byliśmy już, kilka lat temu, świadkami podobnych praktyk na polskim rynku, w szczególności MŚP. Należy także pamiętać o fakcie, iż sytuacja prawna banków komercyjnych jest znacząco korzystniejsza niż sytuacja prawna banków spółdzielczych. Dotyczy to m.in. tak ważnego aspektu funkcjonowania, jakim jest brak podatku VAT w rozliczeniach międzyoddziałowych.

Bezpieczeństwo polskich interesów gospodarczych

Aby zabezpieczyć polskie interesy gospodarcze, państwo powinno wdrożyć instrumenty pozwalające uzyskać równowagę konkurencyjną banków spółdzielczych z bankami komercyjnymi, w szczególności w zakresie rozliczania VAT od usług wspólnych na rzecz zrzeszeń banków spółdzielczych. Powinno także, w ramach istniejących instrumentów, wspomóc budowę systemów IT banków spółdzielczych, których efektywność będzie kluczowym elementem sukcesu ekonomicznego banków spółdzielczych, a jednocześnie będzie podstawą ich współpracy z przedsiębiorstwami funkcjonującymi w obszarach, które są postrzegane jako sfery ograniczenia rozwoju ekonomicznego.

Nie można jednak zapominać, iż kapitał „ma pochodzenie” i że w sytuacji jakiegokolwiek załamania gospodarki kapitał ten znacząco ograniczył aktywność finansową na polskim rynku. Byliśmy już tego świadkami kilka lat temu.

Aby zabezpieczyć polskie interesy gospodarcze, państwo musi wdrożyć instrumenty pozwalające uzyskać równowagę konkurencyjną banków spółdzielczych z bankami komercyjnymi, w szczególności w zakresie rozliczania VAT od usług wspólnych na rzecz zrzeszeń banków spółdzielczych. Powinno także w ramach istniejących instrumentów wspomóc budowę systemów IT banków spółdzielczych, których efektywność będzie kluczowym elementem ich sukcesu ekonomicznego, a jednocześnie będzie podstawą ich współpracy z przedsiębiorstwami rynku w obszarach dotychczasowego wykluczenia ekonomicznego.

Nakłady na IT w skali organizacji ogólnopolskiej instytucji finansowej są wielomilionowe. Taka instytucja jak banki spółdzielcze i ich bank zrzeszający może mieć problemy z ich poniesieniem w kontekście różnego rodzaju wskaźników finansowych wynikających z Bazylei IV.

Budując program rozwoju IT, zrzeszenia banków spółdzielczych powinny uwzględnić to, iż z punktu widzenia prawa każdy bank z osobna jest samodzielnym podmiotem gospodarczym. Fakt ten może być atutem przy budowie modelu finansowania IT. System informatyczny w bankowości spółdzielczej może być bowiem budowany na dwa sposoby. Jako system centralny, tworzony niejako „od góry”, do którego dołączają się banki spółdzielcze, albo też jako system centralny budowany „od dołu” przez poszczególne banki spółdzielcze lub ich wspólne przedsięwzięcia, a następnie integrowany na szczeblu centralnym. W tej drugiej sytuacji banki spółdzielcze, mające w klasyfikacji Unii Europejskiej status średnich przedsiębiorstw, mogą korzystać z finasowania przewidzianego dla MŚP.

Finansowanie badań naukowych i innowacji

Ciekawym programem unijnym, z którego być może warto skorzystać podejmując próby znalezienia źródeł finasowania systemów informatycznych banków spółdzielczych, jest program unijny „Horyzont 2020”.

Jest to Program Ramowy Unii Europejskiej finansujący badania naukowe i innowacje w trzech głównych obszarach:

• doskonała baza naukowa (Excellent science) – celem jest podniesienie jakości bazy naukowej, a także konkurencyjności badań naukowych i innowacji w UE;
• wiodąca pozycja w przemyśle (Industrial leadership) – celem jest rozwój technologii i innowacji zapewniających wzrost MŚP oraz możliwość funkcjonowania przedsiębiorstw na rynkach globalnych;
• wyzwania społeczne (Societal challenges) – celem jest wsparcie najważniejszych wyzwań społecznych m.in. w obszarze zdrowia, efektywności energetycznej, transportu, klimatu czy środowiska.

W latach 2014-2020 planowane jest wydatkowanie kwoty ok. 77 mld euro w ramach wspomnianego programu. Konkursy na wsparcie projektów w poszczególnych obszarach organizowane są w zakresach wskazanych w tzw. Work Programmes. W 2017 r. Komisja Europejska przyjęła programy na lata 2018-2020, w których wskazuje priorytety badań i innowacji. Kwota przeznaczona na to wynosi ok. 30 mld euro.

W programach prac na lata 2018- 2020 znajdzie się mniejsza liczba obszarów wsparcia, które otrzymają większy budżet i będą stanowić bezpośrednie wsparcie priorytetów politycznych Komisji Europejskiej:

• niskoemisyjna, odporna na zmianę klimatu przyszłość: 3,3 mld euro;
• gospodarka o obiegu zamkniętym: 1 mld euro;
• digitalizacja i przekształcanie europejskiego sektora przemysłu i usług: 1,7 mld euro;
• unia bezpieczeństwa: 1 mld euro;
• migracja: 200 mln euro.

2,2 mld euro zostaną przeznaczone na projekty na rzecz czystej energii w czterech wzajemnie ze sobą powiązanych obszarach: odnawialne źródła energii, energooszczędne budynki, rozwiązania w zakresie elektromobilności i magazynowania energii elektrycznej, w tym 200 mln euro na wsparcie rozwoju i produkcji w Europie nowej generacji baterii elektrycznych.

Warto podkreślić, iż zanim zostały sformułowane programy prac na lata 2018-2020, Komisja Europejska przeprowadziła ocenę pierwszych lat funkcjonowania programu „Horyzont 2020”. Jak stwierdzono w konkluzjach dokumentu „Horizon 2020 in full swing – Three years on – Key facts and figures 2014-2016”. Program realizuje założone cele, takie jak tworzenie miejsc pracy, wspieranie wzrostu gospodarczego, wsparcie wyzwań społecznych oraz poprawa dobrostanu społeczeństwa. Za atrakcyjnością „Horyzontu 2020” przemawia 11 000 wspartych projektów, a także jakość tych, które nie otrzymały wsparcia – czterokrotnie większa niż budżet programu.

Wśród programów prac na lata 2018-2020 oprócz obszarów stricte wspierających naukę oraz odnoszących się do zagadnień społecznych, takich jak zdrowie, bezpieczeństwo żywności, efektywność energetyczna, znalazły się także programy wspierające bezpośrednio przedsiębiorców w kwestii technologii informacyjnych i komunikacyjnych, ułatwiające dostęp do instrumentów ryzyka finansowego, jak też dofinansowujące innowacje w przedsiębiorstwach.

Wybrane zakresy wsparcia

Możliwości dofinansowania dotyczą praktycznie wszystkich podmiotów, wśród których znakomitą część stanowią przedsiębiorcy – zarówno należący do kategorii MŚP, jak i duzi. Instrumentem bezpośrednio nastawionym na wsparcie średnich przedsiębiorstw jest SME Instrument – Instrument MŚP.

Instrument MŚP jest częścią Europejskiego Pilota Innowacji (pilot EIC), który rozpoczął się 27 października 2017 r. Ma on na celu finansowanie opracowanych przez MŚP innowacji o wysokim potencjale. Oferuje przedsiębiorcom w Europie szansę na krok do przodu i wnioskowanie o finansowanie przełomowych pomysłów, które mogą stworzyć zupełnie nowe rynki lub zrewolucjonizować istniejące. Kwota wsparcia na finansowanie projektów w latach 2018-2020 wynosi 1,6 mld euro.

Instrument MŚP będzie wspierał przełomowe, innowacyjne pomysły na produkty, usługi lub procesy, które są gotowe do podbicia rynków globalnych. Z uwagi na fakt, iż nie zdefiniowano tematów dotyczących zaproszenia do instrumentu dla MŚP, jedynie najbardziej doskonałe i wpływowe pomysły otrzymają wsparcie. W ciągu ostatnich trzech lat realizacji programu wybrano ok. 4000 MŚP do dofinansowania. Instrument MŚP wspiera działania zbliżone do rynku, mające na celu silny impuls dla przełomowych innowacji z potencjałem rynkowym.

Głównymi celami są wysoce innowacyjne MŚP o wyraźnej komercyjnej ambicji i potencjale wysokiego wzrostu i internacjonalizacji. Oferuje on małym i średnim przedsiębiorstwom:

• dotacje na innowacje w biznesie do celów oceny wykonalności (fakultatywny etap I): 50 000 euro (kwota ryczałtowa) na projekt (70% całkowitego kosztu projektu);
• dotacje na innowacje w biznesie na rzecz rozwoju innowacji i celów demonstracyjnych (faza II): kwota w szacunkowym zakresie 500 000 euro i 2,5 mln zł (z reguły 70% całkowitego kosztu projektu);
• bezpłatny coaching biznesowy (opcjonalnie) w celu wspierania i zwiększania zdolności innowacyjnych firmy oraz pomagania w dostosowaniu projektu do strategicznych potrzeb biznesowych;
• dostęp do szerokiej gamy innych usług związanych z przyspieszeniem działalności gospodarczej i ułatwieniem dostępu do finansowania ryzyka, celem komercyjnego wykorzystania innowacji.

Wsparcie nowych technologii, w tym realizowanych przez przedsiębiorstwa, jest możliwe w instrumencie Fast Track to Innovation (FTI) z budżetem ok. 100 mln euro. Średniorocznie Komisja Europejska ma zamiar wesprzeć ok. 70 projektów.

FTI wspiera zaawansowane i wyspecjalizowane rozwiązania B+R, m. in. działania związane z wyznaczaniem standardów, zaawansowanym testowaniem, pilotaże i demonstracje, walidacje w warunkach rzeczywistych, certyfikacje i walidacje modelu biznesowego realizowane przez konsorcja projektowe.

Ewaluacja projektów jest znacznie szybsza w porównaniu z innymi projektami innowacyjnymi, a time- -to-grant (czyli czas od momentu zamknięcia konkursu do rozpoczęcia projektu) w tym schemacie wynosi sześć miesięcy. Maksymalna wielkość grantu to 3 mln euro, a poziom dofinansowania – 70%. Podmioty non for profit (np. uniwersytety, instytuty badawcze) mogą ubiegać się o dofinansowanie na poziomie 100%.

Przedsiębiorcy sami definiują temat, w ramach którego składają wniosek. Konkursy są całkowicie oddolną inicjatywą (fully bottom-up) i nie są zdeterminowane obszarami tematycznymi.

Ponadto przedsiębiorcy typu banki i instytucje finansowe mogą aplikować o środki na takie rozwiązania, jak instrumenty pożyczkowe czy gwarancyjne, a także kapitałowe.

Instrumenty gwarancyjne

Zadaniem instrumentu gwarancyjnego InnovFin MidCap Guarantee jest wsparcie innowacyjnych przedsiębiorstw (do 3000 zatrudnionych) w dostępie do finansowania dłużnego o wartości od 1 do 50 mln euro. Posłużą temu gwarancje Europejskiego Banku Inwestycyjnego, przeznaczone dla pośredników finan sowych – banków i innych instytucji działających na rynkach państw UE oraz państw stowarzyszonych programu „Horyzont 2020”. Dzięki podziałowi ryzyka pośrednicy będą w stanie zaproponować produkty finansowe dla przedsiębiorców na preferencyjnych warunkach. Instrument został uruchomiony 29 maja 2015 r. w formie zaproszenia do zgłaszania zainteresowania (Call for Expression of Interest) dla kandydatów na pośredników finansowych – instytucji finansowych zainteresowanych skorzystaniem z gwarancji.

InnovFin SME Guarantee zapewnia dostęp do finansowania dla innowacyjnych MŚP oraz przedsiębiorstw poniżej 500 zatrudnionych, poszukujących kredytów bądź innych form finansowania dłużnego o wartości od 25 tys. do 7,5 mln euro. Środki udostępniają wybrani pośrednicy finansowi, korzystający z gwarancji bądź regwarancji udzielonych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny. Instrument jest dostępny od sierpnia 2014 r. w formie ogłoszenia dla instytucji finansowych – kandydatów na pośredników dystrybuujących preferencyjne finansowanie.

W programie „Horyzont 2020” uruchomiony został także instrument kapitałowy InnovFin Equity. W jego ramach Europejski Fundusz Inwestycyjny oferuje finansowanie inwestorskie dla funduszy VC oraz funduszy aniołów biznesu. Na inwestycje EFI mogą liczyć fundusze zorientowane na innowacje, inwestujące w przedsiębiorstwa we wczesnej fazie rozwoju (patrz: http://instrumentyfinansoweue.gov.pl/ program-horyzont-2020).

Istnieje też możliwość spojrzenia na „Horyzont 2020” nie tylko od strony podmiotów, które mogą aplikować i instrumentów specjalnie lub pośrednio im dedykowanych, ale też od strony przekrojowej, np. wsparcia zagadnień ICT (patrz: http://www.kpk. gov.pl/wp-content/uploads/2017/11/ Guide-to-ICT-related-activities-in- -WP2018-20-A4-PAPER.pdf). Lista możliwości tego rodzaju projektów jest znacznie dłuższa, gdyż mogą one być realizowane praktycznie w każdym obszarze od zdrowia po sektor bankowy, np. nowe rozwiązania ICT innowacyjne z zakresu bezpieczeństwa danych.

W latach 2018-2020 przeznaczono na ten obszar ok. 1 mld euro. Jest to jeden z Priorytetów UE na lata 2014-2020, stąd obszar ten posiada swój własny Work Programme (patrz: http://ec.europa. eu/research/participants/data/ref/ h2020/wp/2018-2020/main/h2020- -wp1820-leit-ict_en.pdf ).

Programy unijne, w tym „Horyzont 2020”, stanowią instrumenty o szerokim spektrum możliwości zarówno finansowych, jak i różnorodności tematycznej. Jest on dodatkowo udoskonalany pod względem procedur oraz obszarów tematycznych po każdorazowej ewaluacji i analizach informacji otrzymywanych od beneficjentów. Stanowi bardzo ważne uzupełnienie krajowych funduszy, stając się ciekawym instrumentem finansowym. Może być instrumentem wspomagania banków, np. przy zaprezentowanej koncepcji tworzenia nowego systemu centralnego zrzeszenia lub/i klientów banków, rozbudowując potencjalne możliwości inwestycyjne. Zastosowany w kombinacji z takimi instrumentami finansowymi, jak np. poręczenia regionalnych funduszy poręczeniowych, może zwiększyć dźwignię finansową kredytobiorców oraz zmniejszyć ekspozycję banków spółdzielczych na ryzyko.