Banki spółdzielcze: Obciążenia finansowe na Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Mariusz Zygierewicz

Sprawą najbardziej bieżącą, a należy przy tym mieć nadzieję, że też i incydentalną, była bez wątpienia kwestia obowiązku wypłaty środków gwarantowanych przez BFG dla deponentów SK banku. Po ustanowieniu zarządu komisarycznego w tym banku oraz poszukiwaniach KNF- zakończonych niepowodzeniem – banku, który przejąłby wołomińską placówkę, stało się jasne, że dni tej instytucji zostały policzone. Bardzo poważne błędy popełnione w jej zarządzaniu oraz nieskuteczny nadzór nad działalnością doprowadziły do najwyższych w historii polskiego sektora bankowego wypłat środków gwarantowanych, realizowanych przez system gwarantowania depozytów. Kwota gwarantowanych środków wyniosła bowiem niemal 2,037 mld zł, z czego banki komercyjne i banki spółdzielcze musiały wyłożyć niemal 2,002 mld zł.

Obniżenie wyniku finansowego

Ponieważ od ostatniej wypłaty środków gwarantowanych w Polsce upłynęło ponad 15 lat, niemal wszyscy zapomnieli już, jaki mechanizm obowiązuje przy finansowaniu tego rodzaju wypłat. Wiele banków przyzwyczaiło się do stosowania mechanizmu obowiązującego przy wypłatach kwot gwarantowanych w SKOK-ach, których działalność została zawieszona przez KNF: tam po wyczerpaniu środków zgromadzonych przez SKOK-i w BFG uruchamiane były fundusze własne BFG. Tym samym banki ponosiły ciężar finansowy tych wypłat, ale w sposób pośredni, poprzez wzrost obciążeń finansowych na BFG z tytułu kolejnych wnoszonych opłat. Jednak w przypadku wypłaty depozytów gwarantowanych w banku mechanizm finansowania tej operacji jest inny: w pierwszej kolejności są uruchamiane środki utrzymywane w bankach w postaci tzw. funduszu ochrony środków gwarantowanych (FOŚG) i dopiero, gdy okażą się niewystarczające, wykorzystywane są środki zgromadzone w funduszach własnych BFG. W przypadku wypłat kwot gwarantowanych dla klientów SK banku środki utrzymywane na FOŚG wystarczyły na zaspokojenie roszczeń z tytułu kwot gwarantowanych, gdyż ten bank był relatywnie mały, choć był największym spośród wszystkich polskich banków spółdzielczych. Można oszacować, że ok. 35% środków utrzymywanych przez banki na FOŚG musiało zostać natychmiast przekazane do BFG na wypłatę środków gwarantowanych. W wielu bankach były to olbrzymie środki, ich przekazanie spowodowało pogorszenie ich sytuacji płynnościowej oraz obniżenie wyniku finansowego.

Trzeba bowiem pamiętać, że samo utworzenie FOŚG w banku nie ma skutków dla jego wyniku finansowego, ale wykorzystanie tego funduszu na potrzeby wypłat kwot gwarantowanych obniża wynik finansowy. W zależności od wielkości wypracowanego zysku przez poszczególne banki i wielkości zgromadzonych depozytów (FOŚG jest naliczany od wielkości analogicznej jak rezerwa obowiązkowa, a więc w większości od sumy przyjętych depozytów) poziom tego dodatkowego obciążenia dla każdego banku był różny, ale w wielu przypadkach wpłynął silnie na obniżenie wyniku finansowego, a niekiedy mógł spowodować nawet okresowe wykazanie straty. Ten skutek wypłaty środków gwarantowanych dla klientów jednego banku pokazuje, jak poważne mogą być konsekwencje takiej operacji. Należy mieć nadzieję, że inne banki nie znajdą się z tego powodu same w na tyle gorszej sytuacji ekonomicznej, aby musiały prosić o pomoc zewnętrzną i poradzą sobie z tym wyzwaniem. Dla całego sektora bankowego i dla całej gospodarki ważne jest, aby przypadek SK banku nie stworzył potrzeby uruchomienia procesów naprawczych lub konieczności zakończenia działalności przez inne banki spółdzielcze. Istnieje zatem potrzeba przeprowadzenia pilnej analizy sytuacji w bankach, w zrzeszeniach oraz w nadzorze bankowym pod kątem podjęcia odpowiednich działań na rzecz stabilizowania sytuacji.

Opieszałość władz we wdrażaniu zmian systemowych

Warto też wskazać, że wypłata środków przez BFG dla klientów SK banku – w postaci uruchomienia środków zgromadzonych w bankach na FOŚG – była też efektem opieszałości polskich władz we wdrażaniu zmian systemowych. Do tej chwili nie została bowiem uchwalona nowa ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, która powinna implementować do polskiego porządku prawnego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarantowania depozytów (dyrektywa DGS) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiającej ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (dyrektywa BRR). Komisja Europejska już zresztą pozwała 22 października 2015 r. do Trybunału Sprawiedliwości UE 6 krajów członkowskich, w tym Polskę, z powodu niedokonania transpozycji wymienionych dwóch dyrektyw w odpowiednim czasie. Termin wdrożenia wymienionych przepisów unijnych upłynął bowiem z końcem 2014 r.

Warto odnotować, że w przypadku terminowego wdrożenia obu dyrektyw w Polsce bezpośrednie koszty wypłaty kwot gwarantowanych byłyby dla banków wyraźnie mniejsze. Po pierwsze, BFG uzyskałby w ramach systemu przymusowej restrukturyzacji uprawnienie do podjęcia działań w ramach stopniowego ...