Bank i Klient: Odsetki od odsetek na cenzurowanym

Karol Jerzy Mórawski

Stosowanie anatocyzmu, czyli żądanie odsetek od zaległych odsetek, na gruncie polskiego prawa zostało poważnie ograniczone przeszło pół wieku temu. Obowiązujący od 1 stycznia 1965 r. art. 482 prawa cywilnego przewiduje, iż kapitalizację przeterminowanych odsetek wierzyciel może rozpocząć dopiero po wniesieniu do sądu sprawy o ich zapłatę. Od tej generalnej zasady istnieją dwa wyjątki. Wierzyciel i dłużnik mogą porozumieć się odnośnie stosowania procentu składanego dopiero wtedy, jeśli w toku spłaty należności doszło do wygenerowania odsetek za opóźnienie. Na podstawie art. 482 § 2 k.c. prawo do anatocyzmu przysługuje również instytucjom kredytowym, ale wyłącznie w odniesieniu do zaległości wygenerowanych tytułem pożyczek długoterminowych.

W tym ostatnim przypadku zapis przewidujący naliczanie odsetek od odsetek pojawić się może już w samej umowie o finansowanie, nie jest zatem konieczne zawieranie dodatkowego aneksu w przypadku opóźnienia ze strony dłużnika. I właśnie ten przypadek pragnie wykluczyć z obrotu prawnego Kancelaria Prezydenta, argumentując inicjatywę ustawodawczą potrzebą wyeliminowania asymetrii pomiędzy stronami umowy. „Dłużnik instytucji kredytowej z tytułu umowy pożyczki długoterminowej nie jest chroniony na zasadach ogólnych przed nadmierną restrykcyjnością odsetek za opóźnienie, sama zaś instytucja kredytowa jest w tym okresie uprzywilejowana w obrocie prawnym” – zapisano w uzasadnieniu do projektu nowelizacji kodeksu cywilnego.

Prawo z poprzedniej epoki

Ewentualna nierówność praw wierzyciela i dłużnika nie jest jedynym argumentem, jaki prezydenccy legislatorzy podnieśli przeciwko odrębnemu uprawnieniu instytucji kredytowych do naliczania odsetek od zaległych odsetek. „Analiza doktryny i orzecznictwa wskazuje, że w zasadzie wszystkie elementy normy z art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego, tj. zakres podmiotowy tego przepisu, jak również pojęcie pożyczki długoterminowej, budzą wątpliwości interpretacyjne” – twierdzą autorzy projektu. Rozbieżności te są ich zdaniem konsekwencją nieprzystawania prawa powstałego w latach gospodarki centralnie planowanej do realiów ekonomicznych, jakie ukształtowały się w wyniku transformacji ustrojowej. „W momencie tworzenia tego przepisu pojęcie „instytucja kredytowa” odnosiło się do takich podmiotów, jak: bank centralny, banki specjalne, branżowe, spółdzielnie kredytowe oraz kasy oszczędnościowe. (…) Zadanie polegające na udzielaniu pożyczek długoterminowych było przydzielone do banków specjalnych” – czytamy w projekcie.

W związku z powyższym pojawia się wątpliwość, czy i dziś pod pojęciem „instytucji kredytowych” rozumieć należy wyłącznie podmioty sektora bankowego, czy też ma ono zastosowanie ...