Akademia: Nowy paradygmat finansowania budownictwa społecznego w Polsce. Implikacje dla rynku finansowego

dr hab. Anna Szelągowska
Katedra Inwestycji i Nieruchomości Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie,
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Powoduje to powiększanie się luki mieszkaniowej i narastającą różnicę między podażą niskoczynszowych mieszkań na wynajem a popytem na nie zgłaszanym przez niezamożne gospodarstwa domowe. Wymaga to poszukiwania nowych, efektywnych rozwiązań umożliwiających finansowanie społecznego budownictwa mieszkaniowego, które pozwolą na stopniowe zaspokajanie krajowych potrzeb mieszkaniowych. Celem artykułu jest zaproponowanie innowacyjnych rozwiązań finansowania potrzeb mieszkaniowych nisko i średniozamożnych gospodarstw domowych, których nie stać na samodzielny zakup mieszkania spełniającego minimalny standard. Innowacyjność w tym aspekcie polega na propozycji zastosowania rozwiązań niestosowanych dotychczas w Polsce lub stosowanych po raz pierwszy w budownictwie społecznym. W artykule postawiono następujący problem badawczy: czy, a jeśli tak, to dlaczego, innowacyjne rozwiązania w procesie finansowania społecznych potrzeb mieszkaniowych wyznaczają nowy paradygmat finansowania budownictwa społecznego.

Innowacje w procesie finansowania budownictwa społecznego

We współczesnej ekonomii, ze szczególnym uwzględnieniem dyscypliny finansów, wiele miejsca poświęca się innowacjom i ich wpływom na gospodarkę lokalną, regionalną, krajową i światową. Problematyka zastosowania czy też wdrażania innowacji przedkłada się w praktyce na zaspokojenie potrzeb gospodarstw domowych. Pojęcie „innowacja” pojawiło się około 400 roku naszej ery w łacinie kościelnej jako innovatio i oznaczało odnowienie – zmianę. W XIII wieku termin ten został użyty w języku francuskim przez Dantego (innovare) oraz w języku włoskim przez Machiavellego (innovatore). W dotychczasowej literaturze wykształciło się wiele innowacji (tabela 1).

Biorąc pod uwagę kryterium funkcji zarządzania, których dotyczą innowacje, wyróżnia się15:

• innowacje planistyczne (dotyczące przede wszystkim nowych metod planowania w danym podmiocie; w przypadku zarządzania procesem finansowania budownictwa społecznego innowacje planistyczne dotyczą nowych metod planowania wydatków jednostek samorządu terytorialnego na zaspokajanie indywidualnych potrzeb mieszkaniowych i planowania dystrybucji środków przeznaczonych na ten cel)
• innowacje organizacyjne (dotyczące nowych technik organizatorskich doskonalących proces zarządzania danym podmiotem, którego efektem są określone wzorce postępowania, na które składają się instrumenty badawcze i sposoby wykorzystania tych instrumentów w celu realizacji przyjętych założeń metod16); w odniesieniu do zarządzania procesem finansowania budownictwa społecznego innowacje organizacyjne dotyczą zastosowania takich struktur organizacyjnych w instytucjach rządowych i samorządowych odpowiedzialnych za politykę mieszkaniową, które wykorzystując nowy model funkcjonowania, są w stanie efektywniej realizować proces podejmowania decyzji przyspieszających prace nad zmniejszaniem luki mieszkaniowej
• innowacje motywacyjne (dotyczące systemu motywacji pracowniczej polegającego na wykorzystaniu różnego typu bodźców i narzędzi, które wywołują pozytywne postawy wśród pracowników a tym samym zwiększają efektywność wykonywanej przez nich pracy); w odniesieniu do zarządzania procesem finansowania budownictwa społecznego innowacje motywacyjne dotyczą systemu motywacji niezamożnych gospodarstw domowych oczekujących na przydział lokalu komunalnego, przy wykorzystaniu nowych bodźców i zachęt wywołujących u nich wzrost zaangażowania w proces stopniowego zwiększania dochodów rozporządzalnych, celem podniesienia standardu wynajmowanego mieszkania
• innowacje kontrolne (dotyczące nowych i twórczych metod oraz narzędzi pozwalających porównać stan założony z faktycznie zrealizowanym, a następnie wykrywających przyczyny nieprawidłowości i dających propozycje ich rozwiązywania oraz zapobiegania w przyszłości); odnosząc to do finansowania budownictwa społecznego za innowacje kontrolne należy przyjąć zestaw kreatywnych metod, procedur i narzędzi skutecznie rozwiązujących w długim okresie problem dostępu do niskoczynszowych mieszkań na wynajem przez niezamożne gospodarstwa domowe.

Podążając śladem klasyfikacji innowacji w odniesieniu do finansowania budownictwa społecznego można, zdaniem autorki, wyróżnić:

• innowacje procesowe (oznaczające nowy sposób finansowania społecznych potrzeb mieszkaniowych)
• innowacje zasobowe (dotyczące zmiany fizycznej charakterystyki istniejących społecznych zasobów mieszkaniowych i towarzyszących im usług lub tworzenia całkowicie nowych niskoczynszowych zasobów mieszkaniowych)
• innowacje jakościowe (dotyczące podniesienia standardu mieszkaniowego istniejących społecznych zasobów mieszkaniowych lub zastosowania takich rozwiązań w procesie budowy nowych niskoczynszowych budynków wielorodzinnych, które spowodują mobilność gospodarstw domowych, które stać będzie na płacenie wyższych czynszów za wyższy standard wynajmowanego lokalu).

Biorąc pod uwagę stopień oryginalności, innowacje w zakresie finansowania budownictwa społecznego dzielą się na:

• innowacje oryginalne (pojawiające się po raz pierwszy w skali świata)
• innowacje wtórne (powstałe dzięki modyfikacji lub adaptacji istniejących w innych krajach metod finansowania budownictwa społecznego, skłaniające do podążania w tym samym kierunku).

Dokonując próby dostosowania istniejących definicji innowacji dla potrzeb rozwiązania postawionego w niniejszym opracowaniu problemu badawczego, można pokusić się o zaproponowanie współczesnej klasyfikacji innowacji w finansowaniu budownictwa społecznego. Zdaniem autorki współczesne innowacje w finansowaniu budownictwa społecznego dotyczą:

1. zastosowania nowych metod wykorzystania istniejących zasobów mieszkaniowych (poprawiających standard mieszkaniowy) w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych niezamożnych gospodarstw domowych,
2. zastosowania nowej (czyli niestosowanej dotychczas w tym subsektorze budownictwa) i zarazem efektywnej technologii budowy tanich i niskoczynszowych zasobów mieszkaniowych na wynajem,
3. zastosowania nowej metodologii przydziału społecznych zasobów mieszkaniowych,
4. zastosowania nowych rozwiązań prawno-podatkowych w celu dopuszczenia do procesu finansowania budownictwa społecznego nowych podmiotów,
5. zastosowania nowej metody finansowania społecznych potrzeb mieszkaniowych.

Zdaniem autorki, współczesne zarządzanie procesem finansowania budownictwa społecznego przez innowacje zmierzać powinno nie tylko do aktywnego rozwoju podmiotów bezpośrednio oddziałujących na podaż niskoczynszowych mieszkań na wynajem, ale także do zmiany podejścia niezamożnych gospodarstw domowych w kwestii ich partycypacji w tworzeniu nowych zasobów mieszkaniowych zaspokajających ich potrzeby mieszkaniowe, przez wprowadzenie przełomowych rozwiązań na szczeblu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz funkcjonujących w społeczeństwie wspólnot i organizacji.

Dyskusja nad nowym paradygmatem finansowania budownictwa społecznego. Aspekty teoretyczne

Pojęcie paradygmatu wywodzi się z łaciny od słowa paradigma, oznaczającego wzorzec, przykład pouczający; paradygmat to przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie17. Za ojca teorii paradygmatu uznaje się Thomasa Kuhna (1922-1966), twórcę teorii ekonomii poznania, ...