ABS jako nowy sposób banków na kryzys
W sytuacji kryzysu gospodarczego banki zmuszone są do oferowania nowych produktów nie tylko coraz bardziej wymagającym klientom, ale także inwestorom. Produkty te są ukierunkowane na poprawę płynności finansowej, zdywersyfikowanie ryzyka albo uzyskanie dodatkowych środków na utrzymywanie kapitałów banku na poziomach wymaganych przepisami prawa. Jednym z nich, już od dłuższego czasu obecnym na rynkach finansowych bardziej rozwiniętych niż polski, jest tzw. sekurytyzacja wierzytelności zabezpieczonych aktywami (ang. asset backed securities, ABS).
Sama sekurytyzacja polega na utworzeniu przez inicjatora (originator) np.: bank, osobnego portfela wierzytelności jednego rodzaju. Taki portfel nabywa następnie fundusz sekurytyzacyjny lub spółka celowa nazywana emitentem (issuer). W przypadku funduszu środki na nabycie wierzytelności uzyskiwane są z emisji certyfikatów inwestycyjnych, a w przypadku spółki celowej z emisji obligacji. Z kolei obligatariusze spłacani są z przychodów z portfela wierzytelności. W większości przypadków za obsługę zbytych wierzytelności odpowiedzialny pozostaje inicjator. W bardziej złożonych transakcjach, w których finansowanie pochodzi z wielu źródeł, powoływany jest także zastępczy podmiot obsługujący wierzytelności (back-up servicer), zarządca środków finansowych (cash manager), zastępczy zarządca środków finansowych (back-up cash manager), agent kalkulacyjny (calculation agent) lub agent płatniczy (paying agent). Dodatkowo emitent może ustanowić zabezpieczenia na przykład w formie zastawów rejestrowych na rzecz administratora zastawów działającego w imieniu obligatariuszy.
Do zastosowania struktury ABS konieczne jest uprzednie zbadanie wierzytelności przez agencję ratingową. W efekcie takiego badania, agencja ratingowa nadaje odpowiednią ocenę wyemitowanym obligacjom, które będą spłacane z portfela wierzytelności. Rating obligacji pozwala obligatariuszowi określić ryzyka związane ze spłatą obligacji z przychodów z wierzytelności.
ABS jest rodzajem sekurytyzacji, w której przychody emitenta pochodzą z portfela jednorodnych wierzytelności, które są obsługiwane terminowo, więc nie mają charakteru „trudnych” kredytów. Jako przykład wierzytelności tego rodzaju można podać kredyty studenckie, kredyty udzielane na zakup samochodów lub wierzytelności związane z prowadzeniem określonego rodzaju działalności gospodarczej.
Ponieważ obecna polityka większości banków co do udzielania kredytów długookresowych jest bardzo restrykcyjna, dużą popularność może zdobyć sekurytyzowanie np. wierzytelności pochodzących z kredytów samochodowych. W porównaniu np. z kredytami hipotecznymi są to kredyty o znacznie krótszym czasie spłaty. Udziela się ich na podstawie ujednoliconej dokumentacji, zawierające podobne postanowienia. Łatwo więc włączyć takie wierzytelności do jednego portfela i następnie sprzedać jako jeden produkt do spółki celowej. Portfel wierzytelności staje się dodatkowo zabezpieczeniem spłaty obligacji, które zostaną wyemitowane przez spółkę celową.
Jak już wspomniano, wierzytelności mogą być zbyte na rzecz podmiotu celowego. Spółki celowe tworzone są po to, by wyodrębnić z majątku inicjatora określone aktywa, a utworzywszy z nich osobny portfel przekazać je powołanej specjalnie do tego celu spółce. Rozporządzanie portfelem wierzytelności przez spółkę celową jest dla potencjalnego obligatariusza dodatkowym zabezpieczeniem, ponieważ ewentualna upadłość inicjatora lub jego przekształcenie nie będzie miało wpływu na portfel wierzytelności.
Dlatego też ryzyko związane z nabyciem obligacji emitowanych przez spółkę celową będzie niższe niż w przypadku emisji papierów wartościowych przez inicjatora, gdzie oprócz obligatariuszy mogą być także inni, konkurencyjni wierzyciele. Ich istnienie może mieć duże znaczenie przy dochodzeniu wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym. Na większe ryzyko związane z nabyciem obligacji emitowanych bezpośrednio przez inicjatora wpływa także ryzyko rynkowe związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W przypadku spółki celowej okoliczności te nie będą miały znaczenia, ponieważ nie będzie ona prowadziła innej działalności niż nabycie portfela wierzytelności i emisja obligacji. W związku z powyższym, także emitowane przez nią obligacje mogą uzyskać bardzo wysoki rating, co też może wpłynąć na wysokość ich oprocentowania. W konsekwencji inicjator sekurtyzacji może mieć dostęp do finansowania o parametrach finansowych korzystniejszych, niż gdyby sam był emitentem obligacji.
W związku z tym przekazanie portfela wierzytelności spółce celowej może w praktyce wpłynąć na obniżenie kosztów finansowania dla inicjatora oraz uzyskanie przez papiery wartościowe emitowane przez spółkę celową ratingu wyższego niż rating obligacji emitowanych przez inicjatora. Taki rating obligacji jest stosowany, ponieważ spółka celowa nie ma wcześniejszej historii działalności i ocena jakości obligacji przeprowadzona przez niezależny podmiot pomoże inwestorom w podjęciu decyzji co do inwestycji w takie papiery wartościowe, w szczególności jak będą one już notowane na rynku regulowanym.
Obligacje mogą być zabezpieczone poprzez ustanowienie zabezpieczeń na rzecz administratora zastawów działającego na rzecz obligatariuszy. Naturalnym zabezpieczeniem jest także fakt, iż przychody uzyskiwane z wierzytelności portfelowych będą kierowane na spłatę wyemitowanych obligacji. Dodatkowym udogodnieniem dla obligatariuszy może być także powiązanie oprocentowania obligacji z oprocentowaniem świadczeń należnych z wierzytelności należących do portfela. Portfel wierzytelności może składać się np. z wierzytelności wynikających z udzielonych kredytów, których oprocentowanie może być oparte o wskaźnik WIBOR 3M. W konsekwencji, przychody z wierzytelności portfelowych przeznaczane na spłatę obligacji mogą ulegać zmianom w zależności od wysokości wskaźnika WIBOR 3M. Dlatego też, dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji, oprocentowanie obligacji może być również powiązane ze wskaźnikiem WIBOR 3M.
Wierzytelności przelewane przez inicjatora na rzecz emitenta mogą być podzielone na transze, w zależności od ich jakości. W związku z tym także emitowane obligacje mogą być podzielone na transze i uzyskiwać różny rating, w zależności od tego jakie wierzytelności sekurtyzowane będą stanowić źródło ich spłaty. Przykładowo: transza A może mieć rating AA, a transza B może mieć niższy rating A. Oprocentowanie obligacji z transzy A będzie niższe niż oprocentowanie obligacji z transzy B, ze względu na mniejsze ryzyko związane z nabyciem obligacji z transzy A. Obligatariusze, którzy będą chcieli podjąć ryzyko słabszego zabezpieczenia związane z uzyskaniem wyższych zysków z obligacji wybiorą transzę B.
ABS może służyć bankom jako alternatywne źródło finansowania. Może także pomóc zdywersyfikować posiadany przez bank portfel wierzytelności oraz pomóc w oferowaniu klientom nowych produktów ze środków uzyskanych ze sprzedaży wierzytelności, które zostały zbyte. Emisja ABS może także pomóc uzyskać dodatkowe środki na utrzymywanie przez banki kapitałów na poziomach wymaganych przepisami prawa.
Paweł Turek, radca prawny DLA Piper Wiater sp.k.
Dominik Kępiński, prawnik DLA Piper Wiater sp.k.
