Edukacja: Pojęcie, istota i funkcje znaku towarowego

Kazimierz Pierzchała
Kazimierz Pierzchała Doktor nauk humanistycznych z zakresu pedagogiki
Wykładowca w Wyższej Szkole Gospodarki Krajowej w Kutnie

Własność intelektualna jest terminem bardzo szerokim. Pierwszoplanowa klasyfikacja, oparta jest zasadniczo na polskim systemie prawnym i pozwala dokonać rozdziału własności intelektualnej m.in. na:

• prawo własności przemysłowej,
• prawo autorskie,
• know-how1.

Prawo własności przemysłowej obejmuje m.in. następujące terminy:

• wynalazek (w tym biotechnologiczny),
• wzór użytkowy,
• wzór przemysłowy,
• znak towarowy,topografia układu scalonego oraz oznaczenie geograficzne.

Definicje tych pojęć zawarto w ustawie prawo własności przemysłowej z 30 czerwca 2000 r. – dalej: pwp (Dz.U. z 2003 r. poz. 1117, z późn. zm.)2.

Znaki towarowe są znakami używanymi w handlu do rozpoznawania produktów. W warunkach prawa własności intelektualnej są bardzo ważne i pożyteczne. W całej Unii Europejskiej od Tallina po Toledo zarejestrowane znaki towarowe dysponują jednolitą definicją prawną: Znak towarowy może składać się z jakichkolwiek oznaczeń, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, łącznie z nazwiskami, rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem, że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw3.

Jeśli chodzi o ustawodawstwo polskie, to znak towarowy zaliczany jest do dóbr niematerialnych, a wśród nich do kategorii oznaczeń odróżniających, wyodrębnionych ze względu na funkcję oznaczania pochodzenia. W literaturze polskiej przyjmuje się za Ryszardem Skubiszem, że znak towarowy jest odbitym w świadomości odbiorcy związkiem oznaczenia towaru, który obejmuje ogół informacji i wyobrażeń o towarze4.

Cytowana ustawa pwp w art. 120 podaje:

1. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.
2. Znakiem towarowym, w rozumieniu ust. 1, może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
   • znakach towarowych – rozumie się przez to także znaki usługowe;
   • towarach – rozumie się przez to w szczególności wyroby przemysłowe, rzemieślnicze, płody rolne oraz produkty naturalne, zwłaszcza wody, minerały, surowce, a także, z zastrzeżeniem art. 174 ust. 3, usługi;
   • znakach towarowych podrobionych – rozumie się przez to użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym;
   • znakach wcześniejszych – rozumie się przez to znaki zgłoszone lub zarejestrowane z wcześniejszym pierwszeństwem.

W ostatnich latach znaki towarowe, jako główny środek rozprzestrzeniania się firmy na rynku, uzyskały bardzo duże znaczenie gospodarcze na platformie globalnej. Efekt ten spowodowany został następującymi przyczynami:

• zwiększaniem liczby krajów z gospodarką podlegającą zasadom wolnego rynku,
• rozszerzeniem konkurencyjności w gospodarce,
• rozwojem jednolitego rynku w ramach Unii Europejskiej,
• pomnażaniem liczby towarów i usług,
• zwiększeniem masy towarowej.

Ekonomiczne znaczenie znaków towarowych uznawane jest za główną przyczynę wzrostu znaczenia normalizacji prawnej w tym zakresie. Z punktu widzenia państwa członkowskiego Unii Europejskiej, najwyższy wydźwięk mają przede wszystkim trzy zakresy aktów normatywnych:

• konwencje międzynarodowe,
• akty prawa wspólnotowego (głównie dyrektywa nr 89/104 i ujednolicona 2008/95/WE5 i rozporządzenie nr 40/946),
• ustawy krajowe 7.

W Polsce, począwszy od 1989 r., uzyskanie znaku towarowego, w praktyce gospodarczej, ma bardzo duże znaczenie. Zasadniczą przyczyną tego zjawiska jest przyjęcie zasad obowiązujących w gospodarce rynkowej. Istotą znaku towarowego jako dobra niematerialnego jest to – według Ryszarda Skubisza – że: (…) jest odbitym w świadomości człowieka jednolitym związkiem oznaczenia i towaru, obejmującym ogół wyobrażeń o danym towarze, wyodrębnionym w obrocie gospodarczym na podstawie kryterium jego pochodzenia8.

Funkcją znaku towarowego jest ogół jego wpływów w obrocie gospodarczym. Przejaw funkcjonalny przedstawia się w związku oznaczenia z właściwym towarem. Wyróżniane są obecnie trzy funkcje znaku towarowego:

• funkcja oznaczenia pochodzenia (polegającą na przekazywaniu informacji nabywcy o pochodzeniu towarów z podanym znakiem. Tak samo oznaczane towary pochodzą z tego samego źródła ››przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw‹‹);
• funkcja jakościowa (polegająca na przekazywaniu klientowi wiadomości o cechach jakościowych towarów. Nabywca otrzymuje informację, iż wszystkie towary oznaczone tym znakiem przedstawiają ten sam lub porównywalny poziom cech użytkowych i jakościowych);
• funkcja reklamowa (może być realizowana głównie w odniesieniu do tych znaków, które są już nośnikami pozytywnych informacji, nośnikami renomy znaku towarowego. Renoma znaku towarowego wpływa na klienta co do wyboru określonego towaru spośród innych tego samego rodzaju, staje się więc autonomiczną wartością rynkową)9.

Wykorzystywanie znaku towarowego polega również na realizacji funkcji komunikacyjnej. Precyzyjnie mówiąc, funkcja ta łączy w sobie wszystkie wyżej wymienione. Dlatego można zakwalifikować ją jako zwierzchnią nad nimi.

Ze względu na pozycję prawną znaki towarowe można podzielić na trzy grupy:

1. zwykłe – nie podlegają one ochronie, a w praktyce nie są powszechnie znane i identyfikowane. Swój status zawdzięczają najczęściej: niedostatecznej wiedzy swoich właścicieli, którzy nie wiedzą, że można rejestrować znak towarowy lub nie chcą go rejestrować, na przykład z przyczyn finansowych, albo nie mogą go zarejestrować, gdyż oznaczenia te nie nadają się do rejestracji;
2. notoryjne – należą do nich marki powszechnie znane, ale niezarejestrowane;
3. zarejestrowane − są chronione przez prawo, oznacza się je międzynarodowym symbolem ®10.

Przedsiębiorca użytkuje znak towarowy, aby rozpowszechniać informacje wśród potencjalnych klientów, że wszystkie tak samo zaznaczone towary wywodzą się z jego przedsiębiorstwa. Konsumenci dzięki temu samemu znakowi mogą znaleźć wśród wielu towarów produkty o oczekiwanych właściwościach, tego samego rodzaju. Z punktu widzenia państwa, które jest wyrazicielem interesów społeczeństwa, używanie znaków towarowych staje się stymulatorem rozwoju gospodarczego. Dzieje się tak, bo pobudzają one rywalizację przedsiębiorców. Znak towarowy jest zatem niezbędną przesłanką konkurencji rynkowej11.

Warunki skutecznego funkcjonowania

Po pierwsze, znak towarowy może efektywnie funkcjonować jedynie w gospodarce wolnorynkowej. Znaczy to, że decyzja co do realizacji, jego oznaczania, zbytu towaru, powinno należeć wyłącznie do przedsiębiorstwa. Ponadto niezbędna jest konkurencja w zakresie określonego kręgu towarów wprowadzanych do obrotu przez dwa lub więcej przedsiębiorstwa. Istotne jest, aby towary pochodziły z różnych źródeł (przedsiębiorstw), a konsument (klient) mógł wybierać i preferować produkty konkretnego wytwórcy, natomiast oceny towaru powinien dokonywać rynek.

Po drugie, niezbędne jest przyznanie znakowi towarowemu stosownej ochrony prawnej w obrębie funkcji realizowanych przez niego ...