Prawo: Więcej niż Unia każe

Jerzy Rawicz

Na początku sierpnia br. Ministerstwo Finansów przedstawiło projekt zmian w ustawie o usługach płatniczych oraz ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym, mający za cel implementację prawa wspólnotowego. W jakim stopniu propozycja resortu finansów odzwierciedla intencje unijnego legislatora – i co nowe przepisy, gdyby weszły w życie w proponowanej przez MF postaci, mogłyby oznaczać dla bankowości spółdzielczej?

Otóż, w zamyśle autorów dyrektywy, głównym celem wprowadzenia instytucji podstawowego rachunku płatniczego – taką bowiem nazwę nosić będą ogólnodostępne konta – ma być ochrona osób przebywających legalnie na terenie Wspólnoty Europejskiej przed dyskryminacją i wykluczeniem finansowym. Państwa członkowskie zapewniają, by konsumenci legalnie przebywający w Unii nie byli dyskryminowani przez instytucje kredytowe ze względu na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania lub z wszelkich innych powodów, o których mowa w art. 21 Karty, w przypadku gdy konsumenci ci ubiegają się o rachunek płatniczy na terytorium Unii lub korzystają z takiego rachunku – czytamy w art. 15 dyrektywy PAD. Warto podkreślić, że dokument nie wskazuje jako beneficjentów jedynie obywateli Wspólnoty, ale wszystkich konsumentów legalnie przebywających w Unii – co oznacza również osoby korzystające z azylu politycznego czy tzw. pobytu tolerowanego. Upowszechnienie rachunków płatniczych wśród mieszkańców krajów członkowskich ma przynieść również wymierne efekty dla gospodarek zarówno tych państw, jak również całej Wspólnoty. Sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego i rozwój nowoczesnej gospodarki sprzyjającej włączaniu społecznemu zależy w coraz większym stopniu od powszechnego świadczenia usług płatniczych – takie stwierdzenie znalazło się w preambule wspomnianej dyrektywy.

Kto ma prowadzić podstawowe rachunki?

Zgodnie z art. 16 dyrektywy PAD podstawowe rachunki płatnicze powinny być powszechnie dostępne – dlatego unijny prawodawca przewidział, że instytucje finansowe mogą zostać zobowiązane przez państwa członkowskie do prowadzenia tego rodzaju kont. Nie oznacza to jednak, iż każdy bank czy innego typu instytucja kredytowa, niezależnie od jej wielkości, będzie musiała oferować klientom podstawowe rachunki płatnicze; decyzja w tym zakresie pozostawiona została państwom członkowskim. W myśl dyrektywy 2009/92/WE wystarczy, aby rachunek znalazł się w ofercie instytucji będących w stanie zagwarantować dostęp do tych rachunków wszystkim konsumentom na swym terytorium i zapobiegać zakłóceniom konkurencji. Dokument wskazuje kryteria, na podstawie których instytucje finansowe należy klasyfikować jako obowiązane do prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych. Do takich przesłanek, w myśl dyrektywy PAD, należą:

• zasięg sieci instytucji kredytowych,
• rozmiar terytorium państwa członkowskiego,
• rozkład konsumentów na jego terytorium,
• udział poszczególnych instytucji kredytowych w rynku,
• to, czy podstawowe rachunki płatnicze stanowią jedynie niewielką część rachunków płatniczych zapewnianych przez instytucję kredytową (pkt. 38 preambuły do dyrektywy 2009/92/WE).

Polski resort finansów wybrał najbardziej restrykcyjną opcję – czyli obowiązek prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych przez wszystkie banki, instytucje kredytowe oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo- kredytowe, za wyjątkiem Kasy Krajowej SKOK, z założenia nieświadczącej usług dla konsumentów. Zobowiązując wszystkie banki i SKOK-i do oferowania usługi rachunku podstawowego kierowano się przede wszystkim potrzebą niedyskryminacyjnego traktowania podmiotów konkurujących na rynku, oferujących rachunki płatnicze. Zobowiązanie jednego bądź kilku banków do oferowania rachunku podstawowego groziłoby zarzutami arbitralnego i nierównego traktowania dostawców usług płatniczych – twierdzą eksperci Ministerstwa Finansów. Zdaniem autorów projektu, objęcie wszystkich banków – od komercyjnych gigantów po placówki spółdzielcze o zasięgu gminnym bądź powiatowym – obowiązkiem prowadzenia podstawowego rachunku płatniczego ma również za cel zapewnienie konsumentom jak najszerszego dostępu do tego typu kont. Brak rachunku dotyka bardzo często mieszkańców wsi i mniejszych miejscowości, gdzie w dużej mierze działają banki spółdzielcze. W Polsce obecnie działa ponad 500 banków spółdzielczych, wyłączenie ich spod tej regulacji ograniczyłoby znacznie dostęp do podstawowego rachunku płatniczego ich klientom – ocenia resort finansów.

Nie kwestionując racji wskazanych przez przedstawicieli ministerstwa należałoby jednak rozważyć, czy objęcie tym obowiązkiem wszystkich placówek bez wyjątku jest niezbędne dla osiągnięcia celów wskazanych przez unijnego prawodawcę. Z prowadzeniem podstawowych rachunków płatniczych wiązać się będzie zarówno szereg nowych obowiązków, jak ...