Emerytalna prokrastynacja młodych. Jak temu zaradzić?

Autorką raportu, opracowanego na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości, jest dr hab. Katarzyna Sekścińska, profesor Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Współpracowało z nią szerokie grono ekspertów: dr Tomasz Pawlonka z ZBP, Mariola Szymańska z EFPA, Marta Damm-Świerkocka z PFR Portal PPK, Maciej Buczkowski z PFR, Agnieszka Nierodka z ZBP, Diana Jaworska z EFPA, Klaudyna Kafara z PFR Portal PPK oraz Joanna Grądzka z PFR. Autorka dokonała diagnozy podejścia młodych ludzi do długoterminowego oszczędzenia na cele emerytalne. Wnioski nie są optymistyczne. Młodzi nie tylko niewiele wiedzą, ale i nie chcą wiedzieć. To kluczowe wyzwanie dla edukacji ekonomicznej, która wciąż nie trafia do adresatów.

Mało nas…

Podstawą raportu są badania przeprowadzone przez Katarzynę Sekścińską na próbie 1100 dorosłych Polaków w wieku 18-29 lat. Była to ogólnopolska próba reprezentatywna ze względu na płeć i wiek, zróżnicowana pod względem wykształcenia i miejsca zamieszkania. Celem było całościowe poznanie postaw, przekonań, wiedzy i zachowań młodych Polaków w zakresie budowania zabezpieczenia finansowego na okres po zakończeniu aktywności zawodowej.

Badania pozwoliły również na identyfikację obecnych w młodym pokoleniu modeli długoterminowego oszczędzania i inwestowania. Ukazują jak młodzi postrzegają rolę instytucji finansowych, także w zakresie podejmowanych przez nie działań edukacyjnych. Autorka podjęła próbę odtworzenia obrazu idealnego portfela zabezpieczenia finansowego widzianego oczami młodego pokolenia. Wskazała warunki, które mogłyby skłonić osoby obecnie bierne – a tych jest większość – do zmiany postawy.

Przedmiotem badań była również identyfikacja mentalnych i praktycznych barier utrudniających podejmowanie decyzji o budowaniu bezpieczeństwa finansowego na przyszłość, czyli powodów prokrastynacji. Raport sugeruje, jak aktywizować młodych dorosłych w tym zakresie.

Dlaczego postawy wobec emerytalnej przyszłości, prezentowane przez młodych, są tak ważne?

Według danych GUS, jest nas mniej niż 37,5 mln, a jeszcze w 2010 r. było o milion więcej. Depopulacja naszego kraju z roku na rok się pogłębia. Tylko w 2024 r. ubyło blisko 147,5 tys. Polaków, gdy przez ostatnie kilkanaście lat średniorocznie Polska kurczyła się o blisko 75 tys. osób.

W 2024 r. padł historyczny rekord najmniejszej liczby urodzeń – na świat przyszło 252 tys. dzieci, o 40% mniej niż w 2010 r. i ponad dwa razy mniej niż w pierwszej połowie lat 90. Prognozy GUS mówią, że w 2060 r. Polaków może być mniej niż 30,5 mln, a według projekcji ONZ, liczba ludności Polski zmniejszy się do poniżej 20 mln osób.

Problemy związane z demografią mają kluczowe konsekwencje dla systemu emerytalnego. ZUS prognozuje, że liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 1000 osób w wieku produkcyjnym wzrośnie z dzisiejszych ok. 390 do 806 w 2061 r. i do 839 w 2080 r. To obciąży system emerytalny, którego wydolność może spaść nawet do ok. 65%, co oczywiście zależy także od innych uwarunkowań, jak polityka migracyjna, aktywizacja zawodowa oraz reformy systemowe.

Zaskakujący brak wiedzy

Nie zmienia to faktu, że o ile aktualnie stopa zastąpienia wynosi ok. 54%, według polskich prognoz w 2060 r. spadnie poniżej 29%, a według prognoz Komisji Europejskiej – nawet do 25%. W 2080 r. stopa zastąpienia może obniżyć się nawet do 23,1%.

Równocześnie stopa oszczędności gospodarstw domowych w Polsce od lat utrzymuje się na wyraźnie niższym poziomie niż w Unii – w latach 2015-25 była średnio o 7 p.p. niższa niż średnia dla UE. Polacy – zwłaszcza młodzi – już dziś muszą zadbać o własną emeryturę. Ale nie dbają. Wynika z tego, że młodemu pokoleniu za 30 lat przyjdzie żyć za 20-25 % osiąganego w końcowych latach pracy wynagrodzenia. Taka perspektywa jest obca percepcji przyszłości emerytalnej w świadomości młodego pokolenia dorosłych. Aż 99% badanych nie wyobraża sobie tak gwałtownego spadku dochodu.

„Indywidualne zabezpieczenie finansowe na czas późnej dorosłości staje się nie tyle opcją, co koniecznością” – napisała Katarzyna Sekścińska.

Tymczasem młode pokolenie dorosłych ma ograniczoną wiedzę o systemie emerytalnym i instrumentach oszczędzania. Wprawdzie ankietowani deklarują świadomość potrzeby gromadzenia kapitału na przyszłość, ale równocześnie większość ma nierealistyczne oczekiwania wobec wysokości emerytury w powszechnie obowiązującym systemie, czyli w I filarze. Planują wprawdzie rozpoczęcie indywidualnego oszczędzania na starość, lecz plany wciąż odkładają na później.

Czym ...