Rynek Finansowania Nieruchomości: Kierunki ewolucji zarządzania ryzykiem kredytowym /Evolution and Directions in Credit Risk Management

Prof. nadzw. dr hab.
Zbigniew Krysiak
Zakład Zarządzania Ryzykiem,
Instytut Finansów
Korporacji i Inwestycji,
Szkoła Główna Handlowa

Problemy i obszary badawcze

Istotnym problemem z perspektywy teorii i praktyki finansów jest ewolucja pardygmatów i jej uwarunkowania w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym. Duża dynamika zmian otoczenia rynku kredytowego w Polsce i na świecie, na przestrzeni ostatnich 15 lat, wymagała i nadal wymaga rozważania i podejmowania różnych modyfikacji w obszarze działalności kredytowej banków i związanych z tą działalnością narzędziami.

W prezentowanym artykule rozważana jest problematyka zmian procesów kredytowych oraz stosowanych w nich narzędzi i modeli do pomiaru ryzyka. Zmiany te mają kilka źródeł. Pierwsze jest wynikiem potrzeby weryfikacji regulacji Bazylea II pod kątem adresowania wniosków z ostatniego kryzysu, czego rezultatem jest powstanie rozwiązań w ramach Bazylea III. Drugie źródło zmian dotyczy wyzwań stojących przed bankami w zakresie zapewniania odpowiedniej stopy zwrotu dla akcjonariuszy, co nie jest łatwym zadaniem dla zarządów banków wobec, z jednej strony, presji wymagań regulacyjnych zwiększających koszty działalności, z drugiej zaś, presji ze strony klientów i układu konkurencji lokalnej i globalnej. Trzecie źródło determinujące zmiany procesów kredytowych jest związane z coraz bardziej dostrzeganą potrzebą dbania o równowagę obu partnerów biznesowych, tzn. banku i kredytobiorcy, w zakresie korzyści i ponoszonego ryzyka. Wiele przykładów z praktyki gospodarczej wskazuje, że brak zatroskania banku o kondycję klienta przyczynia się do jego upadłości, co w końcu pogarsza dochody i zwiększa ryzyko banku.

Problemy badawcze dotyczące wpływu regulacji, oczekiwań inwestorów, równoważenia interesów banku z interesami kredytobiorcy na zmiany w procesach i narzędziach przy decyzjach kredytowych można odzwierciedlić w następujących pytaniach badawczych:

• Czy między wymienionymi determinantami występuje spójność albo sprzeczność w kontekście osiągania głównych celów banku?
• Czy stosowanie w zarządzaniu ryzykiem kredytowym banku tylko perspektywy regulatora może prowadzić do obniżenia efektywności?
• Czy i jak zarządzanie ryzykiem kredytowym tylko z perspektywy banku może zwiększać ryzyko?
• W jakim stopniu stosowanie reguł regulatora i banku umożliwia realizację celu dotyczącego równoważenia interesów banku i kredytobiorcy?

Współczesne trendy i wyzwania w obrębie zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach są zorientowane głównie na dwa obszary. Pierwszy dotyczy integracji procesów kredytowych w obrębie całego banku przez zmianę procesów rozproszonych na scentralizowane, a także integracja procesów ryzyka kredytowego z procesami zarządzania innymi rodzajami ryzyka, zaś drugi obejmuje wdrażanie i dostosowanie narzędzi do pomiaru ryzyka celem spełnienia wymagań regulacyjnych.
Integracja procesów kredytowych powinna dotyczyć, także często nierozpoznawalnego lub niedocenianego, ryzyka partnerów biznesowych, które w nurcie zmian regulacji w ramach tzw. Bazylei III głównie koncentrują się na ryzyku kredytowym instytucji finansowych, lecz powinno ono być także znacznie szerzej analizowane w odniesieniu do przedsiębiorstw (kredytobiorców).

Współczesne paradygmaty zarządzania ryzykiem kredytowym w praktyce bankowej są głównie zdeterminowane wymaganiami regulacyjnymi, które, jak wskazują doświadczenia z przeszłości, prowadziły często do negatywnych rezultatów, gdyż w wielu przypadkach stały w sprzeczności z pewnymi paradygmatami wynikającymi z teorii finansów.

Jednym z problemów, który nie jest doceniany przez regulacje i praktykę bankową, jest potrzeba takiego zarządzania ryzykiem kredytowym, które opierałoby się na partnerstwie między bankiem i przedsiębiorstwem, w którym głównym celem byłoby osiąganie równowagi między priorytetami finansowymi a bezpieczeństwem obu stron. W tym kontekście proces zarządzania ryzykiem kredytowym wychodziłby poza ramy organizacyjne banku, łącząc się w pewnym stopniu z procesem zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa. W ten sposób powstałby pewien międzyorganizacyjny proces zarządzania ryzykiem, który mógłby prowadzić do równoważenia zysków i ryzyka po stronie banku i kredytobiorcy.

Drugi obszar współczesnych trendów i wyzwań zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach dotyczy rozwoju narzędzi, instrumentów i modeli służących do pomiaru ryzyka kredytowego i odzwierciedlania go w poziomie kapitału banku. Problem ten jest od kilku dekad szczególnie istotny z powodu procesów globalizacyjnych i silnego wzrostu skali oraz dynamiki transakcji kredytowych. Wydaje się, że długo przygotowywane, a następnie wdrażane regulacje Bazylea II nie tylko nie poprawiły stabilności sektora bankowego w świecie, ale wpłynęły negatywnie, przyczyniając się do rozprzestrzeniania hazardu moralnego, którego dotkliwe skutki uboczne można było obserwować w związku z ostatnim globalnym kryzysem finansowym.

Modyfikacja regulacji Bazylea II, oparta między innymi na wnioskach płynących z kryzysu, odzwierciedlona w formie Bazylea III, wskazuje na poszerzenie palety narzędzi i instrumentów w zarządzaniu ryzykiem, które, jak poprzednio, są głównie „wymuszane” przez regulatora. Wydaje się, że narzędzia tworzone autonomicznie przez banki występują w znikomym zakresie, gdyż banki, stojąc pod presją z jednej strony otoczenia rynkowego, zaś z drugiej regulatora, nie znajdują czasu i zasobów do kreowania własnych rozwiązań, a wdrażane procesy i narzędzia mają przede wszystkim na celu realizację wymagań regulacyjnych.

Wśród wielu ważnych problemów narzędziowych do pomiaru ryzyka warto rozważyć te, które nawiązują do koncepcji równoważenia priorytetów finansowych banku i bezpieczeństwa kredytobiorców. Zakres takich narzędzi może obejmować: metodykę oceny efektywności zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie, metody budżetowania kapitału na ryzyko przedsiębiorstwa, modyfikację modeli oceny ryzyka kredytowego przez banki uwzględniające holistyczne podejście do ERM (Enterprise Risk Management), ocenę migracji ryzyka z banków do przedsiębiorstw i odwrotnie.
Modyfikacja procesów kredytowych

Partnerska relacja podmiotów gospodarczych i wpływ jej jakości na prowadzenie i rozwój biznesu niewątpliwie silnie wpływa na efekty gospodarcze każdej ze stron. W tym kontekście ocena i zarządzanie ryzykiem, dokonywane z perspektywy układu bank-krzedsiębiorstwo, może tworzyć duże możliwości poprawy efektywności biznesowej obu stron relacji. Poprawa efektywności takiego układu może być wyrażona przez zmniejszającą się różnicę między oczekiwaną (planowaną) a realizowaną stopą zwrotu banku z udzielonego kredytu oraz zmniejszaniem się całkowitego ryzyka niewypłacalności przedsiębiorstwa lub niepowodzenia prowadzonych przez przedsiębiorstwo projektów gospodarczych. Obecna forma relacji transakcyjnej między bankiem i przedsiębiorstwem, związana z silną asymetrią informacyjną oraz deficytem informacyjnym powoduje, że bank i przedsiębiorstwo szacuje oczekiwane rezultaty bardziej optymistycznie w stosunku do wyników uzyskiwanych podczas realizacji projektu. W związku z tym zmiana na relację agencyjną, przybierającą pewne formy instytucjonalne, mogłaby poprawić efektywność biznesową obu podmiotów w stosunku do wyników uzyskiwanych w ramach obecnie funkcjonującej transakcyjnej formy relacji [Krysiak, 2014, s. 10].

Wydaje się, że równoważenie priorytetów finansowych banku i bezpieczeństwa kredytobiorców jest możliwe do realizacji w międzyorganizacyjnym modelu zarządzania ryzykiem (MMZR), w odróżnieniu od modelu zarządzania ryzykiem stosowanego tylko z perspektywy jednej organizacji realizującej własne cele biznesowe. Jakie argumenty przemawiają za tworzeniem i funkcjonowaniem międzyorganizacyjnej „instytucji”, która by realizowała funkcje prowadzące do wzrostu efektywności obu podmiotów, przez równoważenie ich interesów?

Asymetria informacji oraz niska pojemność informacyjna danych o własnej firmie lub o firmie partnera, którymi dysponują podmioty w relacji biznesowej, tworzy szerokie pole niepewności. Niepewność jest poważnym zagrożeniem dla banku w uzyskiwaniu oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji, jaką jest finansowanie projektów gospodarczych przedsiębiorstwa. Dla przedsiębiorstwa niepewność taka jest zagrożeniem dla stabilności i bezpieczeństwa, co może prowadzić do niewypłacalności, jego upadku lub niepowodzenia projektów inwestycyjnych. Rodzi się zatem pytanie, jakie mogą być możliwe rozwiązania, z perspektywy teorii i praktyki, ...