50 największych banków w Polsce: Pokryzysowe skutki nowego „ładu” regulacyjnego w sektorze bankowym

Politycy rozumieją reformowanie systemu bankowego przez pryzmat nakładania na banki coraz większej ilości ograniczeń oraz obowiązków raportowych – jak ktoś to otwarcie nazwał „drewnianych kamizelek – shrink the banks, put bankers in straitjackets. Liczne regulacje mają swoje implikacje kosztowe i biznesowe. Przyjęty przez polityków poziom bezpieczeństwa redukuje aktywność sektora w tworzeniu wartości. Z tym wiąże się zagadnienie, czy poziom bezpieczeństwa sektora bankowego nie został ustalony zbyt wysoko w stosunku do potrzeb wynikających z racjonalnego postrzegania ryzyka. Dodatkową praktyką sektora bankowego jest utrzymywanie różnego rodzaju współczynników z pewnym buforem – ponad wymagania regulacyjne, co dodatkowo limituje swobodę działania.

Dotychczasowe doświadczenie z restrykcyjnymi regulacjami w sektorze bankowym, które zaostrzały relację kapitału do aktywów nie były dobre dla gospodarek. Kiedy w 1988 r. za czasów prezydenta G.H.W. Busha wprowadzano rozwiązania Bazylei I, nastąpił gwałtowny spadek w podaży pieniądza i kredytu, który spowodował negatywne skutki dla wzrostu gospodarczego – słabą recesję w latach 1990-1991. Ta regulacja kosztowała prezydenta Busha przegraną w wyborach1. Nadmierne lub niewłaściwe regulacje powodują arbitraż regulacyjny i przesuwają część biznesu do innych geograficznie regionów lub do shadow banking, czego symbolem (nie jedynym) była afera Amber Gold. To zjawisko narasta również w innych krajach w postaci bardzo dużego wzrostu aktywów finansowych różnego rodzaju funduszy i pośredników finansowych. Na ten proces nakładają się dodatkowo zjawiska związane z recesją w krajach wysoko rozwiniętych. W zależności od zdolności banków do udzielania kredytów – szczególnie w okresie niepewności anxious time – p ogłębia s ię lub w ygładza cykl koniunkturalny2. Takie zjawiska można interpretować w ramach koncepcji szoku przy niedoskonałej informacji. Obecnie trudno oddzielić czynnik zaniepokojenia stanem koniunktury od skutków kosztownych regulacji ograniczający podaż kredytu. Ale warto się przyjrzeć źródłom kosztów regulacji i skali ich wpływu na gospodarkę.

Pokryzysowe uwarunkowania regulacyjne sektora bankowego

Od kilku lat trwają przygotowania do wprowadzenia wymagań Bazylei III polegającej między innymi na zastosowaniu znacznie wyższych wymagań kapitałowych i płynnościowych wobec banków. Z pewnością sytuacja na rynkach finansowych jest bardzo złożona i stanowi konsekwencję działania wielu czynników, ale skutkiem wprowadzania tych rozwiązań staje się bardzo poważne osłabienie podaży pieniądza i kredytu, co implikuje osłabienie tempa wzrostu gospodarczego – a w niektórych krajach wręcz recesję i wzrost bezrobocia.

Istotą reformy w ramach Bazylei III jest wdrożenie znacząco wyższych wymogów kapitałowych i płynnościowych. Dodatkowo bankom uznanym za globalnie i systemowo ważne narzuca się dalsze jeszcze wyższe wymogi kapitałowe. Ponadto dokonuje się różnych zabiegów podwyższających wartość aktywów ważonych ryzykiem (tzw. RWA, np. Counterparty Credit Risk, Credit Value Adjustment – C VA e tc.). S kutki t akiego mechanizmu są w zasadzie dosyć proste. Wyższe wymagania dotyczące współczynników kapitałowych CAD (ale i płynności krótkoterminowej LCR oraz długoterminowej NSFR) powodują ograniczenie podaży kredytów, a także zmniejszenie podaży pieniądza, co dla wielu krajów oznacza wręcz spadek agregatów monetarnych. Bezpośrednio przekłada się to na wzrost marż pożyczkowych oraz wyższe koszty operacyjne banków. W ramach Bazylei III pojawiają się dwie drogi dostosowania się do wymagań regulatorów. Pierwsza z nich polega na wyjściu na rynek kapitałowy i zwiększeniu funduszy własnych w bankach przez emisję akcji, ale nie sprzyja temu zwrot na kapitałach sektora bankowego – niskie ceny implikują słaby popyt na akcje banków ze strony inwestorów. Drugą drogą jest redukcja aktywów ważonych ryzykiem. Jednak ograniczanie aktywów banków oznacza zmniejszenie podaży pieniądza i szok w postaci hamowania wzrostu gospodarczego. Istnieje jeszcze trzecia możliwość polegająca na nowym ważeniu ryzyka w stosunku do aktywów poprzez stworzenie własnych modeli ratingowych IRB Advanced. Badania EBA dla 89 bankowych IRB pokazały w 2013 r., że modele te wykazują duże rozbieżności w wycenach wag ryzyka oraz stosowanych parametrach, ale w wielu bankach istotnie obniżają poziom aktywów ważonych ryzykiem i potrzeby kapitałowe. Skracając okres zmiennych przyjmowanych do szacowania ryzyka, np. z 5 do 2 lat, część z banków utrzymuje na pokrycie niektórych aktywów tylko 1/8 kapitału wyliczanego przez inne banki3.

Paradoksalnie wprowadzane regulacje implikują delewarowanie i zamiast czynić banki bezpieczniejszymi – uruchamiają mechanizm ...