25 lat transformacji w pigułce: raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego
Potężna bryła Pałacu Kultury i Nauki samotnie góruje nad Warszawą. Na drugim zdjęciu symbol PRL komponuje się z licznymi "drapaczami chmur", wzniesionymi już w nowej rzeczywistości gospodarczej. To właśnie zdjęcie obrazować ma dynamikę przemian ustrojowych w Polsce w najnowszym raporcie Międzynarodowego Funduszu Walutowego, zatytułowanym "25 lat transformacji. Postkomunistyczna Europa i MFW". Oficjalna prezentacja raportu odbyła się podczas piątkowej konferencji Narodowego Banku Polskiego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego poświęconej zmianom, jakie dokonały się w Europie w ostatnim ćwierćwieczu.
Autorzy opracowania postanowili ukazać w zwięzłej formie jak najpełniejszy obraz przemian w krajach wschodnioeuropejskich – z uwzględnieniem najróżniejszych aspektów transformacji. Podstawowym wątkiem są oczywiście zagadnienia wiążące się z rozwojem gospodarczym w skali makro, który to aspekt stanowił w minionym ćwierćwieczu najważniejszy obszar działalności MFW, jednak – zgodnie z zawartą we wstępie deklaracją autorów opracowania – „raport stara się podsumować także i przemiany na poziomie mikro, z uwagi na fakt, iż przejście do gospodarki rynkowej wiązało się z nieuchronną transformacją prawa, dostosowywaniem się do nowych warunków instytucji gospodarczych – wśród nich przedsiębiorstw – a także nowymi warunkami funkcjonowania dla gospodarstw domowych”.
Pierwszy rozdział raportu to zwięzłe i wszechstronne zarazem podsumowanie przemian w poszczególnych krajach bloku wschodniego. Na mapie Europy przedstawiony został proces upadku komunizmu – od wydarzeń początku 1989 roku (w tym polskich obrad Okrągłego Stołu) do rozwiązania ZSRR w grudniu 1991 roku. Możemy prześledzić, jak w ciągu ostatnich 25 lat zmieniały się granice poszczególnych państw i jak wyglądał układ sil politycznych w Europie – 25 lat temu i obecnie. Dla oceny procesów ekonomicznych najbardziej wartościowe będą wykresy ukazujące wskaźniki gospodarcze poszczególnych państw; obok tak oczywistych indeksów jak PKB, wskaźnik inflacji czy poziom bezrobocia znajdziemy również informacje o poziomie wynagrodzeń czy stopniu skorumpowania administracji w poszczególnych krajach w okresie transformacji. Odrębny podrozdział poświęcono działaniom Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Umieszczono tu między innymi wykres, obrazujący wsparcie MFW dla poszczególnych krajów
Kolejne punkty to pogłębiona analiza poszczególnych etapów transformacji. Autorzy raportu wyodrębnili aż sześć faz przemian: pierwsza obejmuje lata 1990-1993 i został przez autorów nazwany „czasem początkowej stabilizacji i wzrostu”. Najważniejszym wyzwaniem w tej fazie był wybór modelu zmian gospodarczych – w raporcie jako case study wykorzystano terapię szokową, realizowana według planu Leszka Balcerowicza. Sporo miejsca poświęcono również działaniom podejmowanym w poszczególnych krajach na rzecz wymienialności waluty.
Wyznacznikiem drugiego etapu transformacji – określanego jako „reformy rynkowe” – jest prywatyzacja. Autorzy zestawili strategie komercjalizacji sektora państwowego zastosowane w poszczególnych krajach europejskich. Znajdziemy tu także obszerną analizę rynku pracy, zawierającą dane o aktywności zawodowej w poszczególnych społeczeństwach – również w zakresie samozatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej. Okres ten w opinii autorów raportu obejmuje lata 1994-1996.
„Zamęt i odbudowa” – takim hasłem autorzy raportu określili kolejny etap transformacji, przypadający na lata 1997-2001. Lata, w których świeże kapitalistyczne gospodarki musiały zmagać się z zapoczątkowanym w Rosji spowolnieniem, scharakteryzowane zostały poprzez analizę handlu zagranicznego prowadzonego przez państwa postkomunistyczne, jak również inwestycji zagranicznych dokonywanych w regionie. Kolejna faza, obejmująca lata 2002-2007, nieprzypadkowo określona została jako „Boom”; właśnie w tym okresie wiele państw dawnego bloku wschodniego stało się pełnoprawnymi członkami Wspólnoty, a gospodarka świeżych krajów członkowskich ustanawiała kolejne rekordy. Przy okazji zaprezentowano ewolucję sektora bankowego w dawnym bloku wschodnim – od monopolu instytucji państwowych i spółdzielczych do nowoczesnej bankowości komercyjnej, z zaangażowaniem czołowych instytucji finansowych z całego świata. Kryzys gospodarczy, który zdaniem autorów raportu zakończył się w roku 2013, posłużył jako pretekst do zaprezentowania polityki fiskalnej państw bloku wschodniego, zaś w ostatnim z rozdziałów zaprezentowano sytuację obecną analizowanych krajów i możliwe perspektywy dalszego rozwoju.
Karol Jerzy Mórawski
