ZBP: wprowadzone i projektowane zmiany legislacyjne prowadzą do osłabienia pozycji wierzyciela na niespotykaną dotychczas skalę

Całokształt zmian legislacyjnych w tym zakresie odbywa się kosztem uczciwych, wywiązujących się ze swoich zobowiązań obywateli, na których finalnie zostanie przerzucony ciężar nierzetelnej postawy dłużników niedotrzymujących dobrowolnie zawartych umów. Prowadzą one do rozluźnienia dyscypliny płatniczej. Przyjmując odpowiedzialne podejście do kwestii związanych z rozwojem krajowej gospodarki, należałoby temu stanowczo przeciwdziałać, w szczególności poprzez wprowadzenie odpowiednich instrumentów prawnych.

W przypadku banków, ma to o tyle istotne znaczenie, że nie mają one przymiotu zwykłych wierzycieli, ale – prowadząc działalność kredytową – obciążają ryzykiem depozyty (środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym). Działalność bankowa stanowi istotny segment współczesnych gospodarek rynkowych, dostarczający źródeł finansowania obrotu gospodarczego, ww. rozwiązania legislacyjne mogą prowadzić nie tylko do negatywnych konsekwencji w zakresie stabilności sektora finansowego, ale także mieć niekorzystne skutki dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i tym samym wpływać niekorzystnie na funkcjonowanie krajowej gospodarki.

Czytaj także: Presja regulacyjna wymaga reakcji sektora bankowego >>>

Zmiany regulacyjne, potraktowane łącznie, prowadzą do daleko idących zmian systemowych w dziedzinie zabezpieczenia i egzekucji wierzytelności bankowych, po stronie banków nie jest także wykluczony wzrost ryzyka płynności, związanego z utratą zdolności do terminowego wywiązywania się ze zobowiązań płatniczych bez ponoszenia nadzwyczajnych kosztów.

Ostatnio wprowadzone rozwiązania prawne mają bardzo szeroki zakres przedmiotowy i oddziałują na sytuację prawną banków na różnych etapach ich relacji z dłużnikami – poczynając od możliwości skutecznego wytoczenia sprawy z uwagi na radykalnie zmienione przepisy dotyczące doręczenia pism procesowych, kończąc na dalszej liberalizacji zasad ogłaszania upadłości konsumenckiej i osób fizycznych-przedsiębiorców.

Czytaj także: Prawo: Dłużnicy na coraz silniejszej pozycji >>>

Osłabienie skuteczności egzekucji wierzytelności potwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu, a zatem słusznie należnych, może zwiększać ryzyko prowadzonej przez wierzycieli działalności gospodarczej, w przypadku banków – w szczególności, ryzyko kredytowe. Wzrost tego ostatniego, niewątpliwie, będzie miał przełożenie na wzrost kosztu kredytu, a co za tym idzie – doprowadzi do ograniczenia dostępności kredytu.

W tym zakresie należy wskazać na następujące zmiany osłabiające pozycję prawną wierzycieli:

• W zakresie możliwości dochodzenia praw wierzycieli przed sądem, należy w pierwszej kolejności wskazać na rezygnację z tzw. fikcji doręczenia, która dotychczas umożliwiała uznanie pisma za doręczone w przypadku jego dwukrotnego awizowania. Według uchwalonej nowelizacji procedury cywilnej, w takim przypadku nie będzie już obowiązywać fikcja doręczenia pisma dokonanego przez listonosza, a powód będzie musiał zlecić próbę doręczenia pisma komornikowi sądowemu. Takie doręczenie będzie kosztować 60 zł, zaś opłata za działania komornika służące ustaleniu miejsca zamieszkania dłużnika została ustalona w wysokości 40 zł. Powyższe rozwiązanie należy ocenić jako absolutnie nieuzasadnione ograniczenie prawa do sądu wierzycieli zmierzające jednocześnie do sparaliżowania procesów sądowych w Polsce. Ustawodawca dał dłużnikom łatwe narzędzie do uwolnienia się od ciążących na nich zobowiązań w postaci możliwości uniknięcia sprawy sądowej poprzez nieodbieranie korespondencji;
• istotnym utrudnieniem w dochodzeniu przez banki roszczeń jest uchylenie art. 485 § 3 k.p.c., który umożliwiał wydanie przez sąd nakazu zapłaty na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych. Powyższy instrument służył dochodzeniu przez banki należności niespornych, także jego uchylenie również negatywne odbije się na sprawności procesu cywilnego; ✓nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego dyskryminuje ponadto wierzycieli wybierających elektroniczne postępowanie upominawczego służące do dochodzenia należności co do zasady niespornych i oczywistych. Nowe przepisy oznaczają konieczność ponownego wytoczenia sprawy w przypadku wniesienia przez pozwanego sprzeciwu od nakazu, co stanowi istotne utrudnienie w odzyskiwaniu zwłaszcza niewielkich kwot;
• Ustawodawca w 2018 r. zdecydował się na skrócenie podstawowego terminu przedawnienia roszczeń majątkowych z 10 do 6 lat oraz wprowadzenie przepisu, zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Nowelizacja zmusza zatem wierzycieli do bezzwłocznego podjęcia działań, które jednoznacznie przerwą bieg przedawnienia ich roszczeń w celu uniknięcia ryzyka upływu jego terminu i rezygnację z możliwości porozumienia się z klientami co do rozwiązania sporu bez wszczynania postępowania sądowego;
• obowiązują również akty prawne ograniczające możliwości kredytowania jednej grupy klientów – rolników; są to: ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego – choć znowelizowana w tym roku, to nadal obowiązują daleko idące ograniczenia w obrocie gruntami rolnymi, a także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2017 r. w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji. Przepisy Rozporządzenia zaliczają do przedmiotów niepodlegających egzekucji m.in. budynki gospodarcze i grunty rolne, co oznacza niemożliwość zaakceptowania dla kredytodawców wniosków kredytowych, w odniesieniu do których rolnik nie przedstawił wystarczającego zabezpieczenia kredytu. Co istotne przepisy rozporządzenia stosuje się również do postępowań egzekucyjnych wszczętych i niezakończonych przed dniem jego wejścia w życie;
• Sejm uchwalił ustawę nowelizującą Prawo upadłościowe, która wprowadziła zrównanie zasad ogłaszania upadłości konsumentów i osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Co więcej, ogłaszanie upadłości osób fizycznych stanie się o wiele łatwiejsze z uwagi na rezygnację z badania przez sąd na tym etapie postępowania zachowania dłużnika i jego przyczynienia się do stanu niewypłacalności. Skutkiem nowelizacji będzie nie tylko zwiększenie liczby ogłaszanych upadłości, ale również osłabienie moralności płatniczej dłużników poprzez m.in. wprowadzenie zachęty do zaciągania nowych zobowiązań w sposób nieodpowiedzialny;

Całość wprowadzonych i projektowanych zmian legislacyjnych konsekwentnie prowadzi zatem do osłabienia pozycji wierzyciela na niespotykaną dotychczas skalę, również w porównaniu z regulacjami obowiązującymi w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, stawiając wierzycieli w gorszej pozycji konkurencyjnej względem wierzycieli w innych państwach członkowskich, co narusza traktatowe reguły konkurencji.

Jeżeli chodzi o proponowane przez MS zmiany w zakresie egzekucji z nieruchomości, to wskazać należy, że mogą być one wykorzystywane przez nieuczciwych dłużników, którzy formalnie nie posiadają żadnego majątku poza nieruchomością. Dotychczas wszczęcie egzekucji z nieruchomości w takim przypadku stanowiło jedyne narzędzie, którym dysponował wierzyciel w celu zmotywowania takiego dłużnika do spłaty długu. Biorąc pod uwagę przeciętny czas trwania egzekucji z nieruchomości, stwierdzić należy, że pozwala on dłużnikowi, który chce uregulować należność, na uniknięcie odpowiedzialności za dług lub spłatę relatywnie niewielkiego zadłużenia. Należy mieć również na względzie, że w celu zainicjowania i prowadzenia egzekucji z nieruchomości wierzyciel jest zobligowany do poniesienia szeregu wydatków, zaś w sytuacji, w której finalnie okazałoby się, że licytację uniemożliwia zbyt niska wartość egzekwowanej należności głównej w stosunku do wartości oszacowania, problematycznym jest, kogo miałyby obciążać poniesione do tej chwili koszty egzekucji z nieruchomości. Wprowadzone zmiany w praktyce doprowadzą do ograniczenia akcji kredytowej wobec tej grupy osób (wobec braku prawnej możliwości uzyskania zabezpieczenia).

Proponowany zakaz handlu wierzytelnościami opartymi na niespłaconych pożyczkach w tym wprowadzenie zasady, że kredytobiorca (pożyczkodawca) ocenić jako sprzeczny z kodeksową zasadą dopuszczalności cesji wierzytelności i kolejny przejaw nieuzasadnionej ingerencji w zasadę swobody wykonywania działalności gospodarczej (rynek obrotu wierzytelnościami). Niejednokrotnie w przypadku problemów z odzyskaniem należności cesja jest jedyną formą odzyskania przysługującej należności w całości bądź chociaż w pewnej części.

Zastrzeżenia budzi również proponowane nałożenie kolejnego obowiązku na komorników (obok np. ww. obowiązku doręczania pism procesowych) polegającego na konieczności badania zasadności prowadzonej egzekucji, jest to odejście od fundamentalnej zasady postępowania egzekucyjnego, czyli zakazu badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Poza badaniem kwestii przedawnienia roszczenia w zakresie uregulowanym w art. 804 § 2 k.p.c. organ egzekucyjny powinien ograniczyć się do przeprowadzenia egzekucji na podstawie przedstawionego mu tytułu wykonawczego, pomijając zagadnienia materialnoprawne jako należące do kognicji sądu, w szczególności w procesie wszczętym powództwem przeciwegzekucyjnym.