Zagranica: Silna pozycja rynkowa banków spółdzielczych w Finlandii

Eugeniusz Gostomski

Fińska bankowość spółdzielcza ma bogate tradycje. Za jej ojca uważa się profesora Uniwersytetu Helsińskiego Hannesa Gebharda, który urzeczony funkcjonowaniem niemieckich kas Raiffeisena, zainicjował tworzenie podobnych instytucji w swoim kraju. Z jego inicjatywy w 1902 r. w Helsinkach powstało pierwsze fińskie towarzystwo kredytowe – OKO Bank. Jego kapitał założycielski pochodził od państwa i zamożnych obywateli wspierających ideę spółdzielczości kredytowej, ale później udziały w nim przejęli członkowie spółdzielni. OKO Bank w początkowym okresie działalności zajmował się głównie transferem subwencji państwowych do rolników i przedsiębiorstw na terenach wiejskich oraz udzielał im kredytów. Z jego doświadczenia skorzystały lokalne spółdzielcze towarzystwa kredytowe, które zaczęły powstawać w całym kraju. W ciągu 30 lat w Finlandii utworzono ponad 1400 tego rodzaju podmiotów. W 1930 r. funkcjonowało tam już 1416 spółdzielni kredytowych, które liczyły 144 tys. członków oraz miały 8% udziału w krajowym rynku kredytów i 4% w rynku depozytów bankowych. Ich głównym konkurentem nie były banki komercyjne, dla których obszary wiejskie były mało atrakcyjnym rynkiem, lecz kasy oszczędności. Funkcję banku centralnego pełnił OKO Bank.

Pod wpływem wielkiego kryzysu ekonomicznego lat 1929-1932 małe fińskie spółdzielnie kredytowe zaczęły łączyć się w większe jednostki, w kolejnych latach, więc ich liczba systematycznie się zmniejszała. W 1950 r. było ich 684, a w 1980 r. 372, ale ich udział w rynku kredytów bankowych w tym czasie wzrósł do 25%, a w rynku depozytów do 24%1. W ciągu ponad stuletniej swojej historii fińskie spółdzielnie kredytowe przekształciły się w nowoczesne banki spółdzielcze oferujące pełny zakres produktów bankowych. O ile powstały one głównie w celu obsługi ludności wiejskiej i podmiotów związanych z rolnictwem, to od początku lat 60. XX w. prowadzą działalność operacyjną także w miastach, obsługując wszystkie segmenty klientów, zarówno prywatnych, jak i korporacyjnych. W 1928 r. powstał Centralny Związek Spółdzielni Kredytowych – OKL (Central Association for Credit Co- -operatives). Do jego kompetencji należało sprawowanie nadzoru nad lokalnymi spółdzielniami kredytowymi, zbieranie i opracowywanie danych statystycznych dotyczących całej grupy, doradzanie lokalnym spółdzielniom w sprawach ekonomicznych i marketingowych, promowanie ich działalności i reprezentowanie interesów zrzeszonych podmiotów w kontaktach z podmiotami zewnętrznymi. Natomiast funkcje banku krajowego grupy (banku centralnego) pełnił OKO Bank.

W 1970 r. fińskie spółdzielnie kredytowe (kredytowe towarzystwa spółdzielcze) przekształciły się w banki spółdzielcze. Na początku lat 90. XX w. Finlandia, podobnie jak Szwecja, dotknięta została głębokim kryzysem gospodarczym i bankowym. Na skutek błędnej polityki gospodarczej rządu i złego nadzoru nad sektorem finansowym w Finlandii pod koniec lat 80. XX w. wytworzyła się bańka spekulacyjna na rynku akcji i nieruchomości. Jej pęknięcie w 1991 r. wywołało kryzys gospodarczy i finansowy – PKB w ciągu dwóch lat obniżył się o 14%, stopa bezrobocia wzrosła do 20%, upadło wiele kas oszczędności. Banki spółdzielcze dzięki temu, że w mniejszym stopniu niż ich konkurenci zaangażowane były na rynku papierów wartościowych i rynku nieruchomości oraz prowadziły bardziej konserwatywną politykę kredytową, zostały dotknięte kryzysem mniej boleśnie. Ostatecznie wyszły z kryzysu nawet wzmocnione. W wyniku przejęcia części rynku po upadłych bankach oszczędnościowych zwiększyły udział w rynku kredytów w Finlandii z 25% w 1985 r. do prawie 30% w 1992 r., a ich udział w rynku depozytowym wzrósł do 34% w 1994 r. Jednakże zwiększenie przez nadzór wymogów kapitałowych banków zmusiło słabsze banki spółdzielcze do połączenia się z silniejszymi bankami, w efekcie liczba banków spółdzielczych zmniejszyła się z 372 w 1980 r. do 310 w 1992 r2.

Fińskie banki spółdzielcze, wyciągając wnioski z kryzysu w krajach skandynawskich, postanowiły zreformować wzajemne relacje finansowe i z organizacjami centralnymi spółdzielczej grupy bankowej. W szczególności chodziło o zaostrzenie nadzoru nad bankami członkowskimi i wzmocnienie kapitałowe banków. Działania te zostały podjęte w ramach nowej struktury organizacyjnej fińskiej grupy banków spółdzielczych – OP Financial Group.

Struktura fińskiej grupy spółdzielczej OP Financial Group

Omawiana tutaj grupa bankowa należy wraz z holenderską Grupą Rabobank do najbardziej scentralizowanych spółdzielczych grup bankowych w Europie. Ma ona dwuszczeblową strukturę organizacyjną. Pierwszy szczebel tworzy 180 (według danych z 2014 r.) lokalnych banków spółdzielczych, które są własnością ich członków. Natomiast drugi szczebel stanowią: centralna instytucja OP Financial Group, którą jest OP Cooperative (OP Spółdzielnia). Właścicielami spółdzielni oraz jej spółek zależnych i ściśle z nią współpracujących innych firm są lokalne banki spółdzielcze. Największą i najważniejszą spółką córką spółdzielni jest pełniący funkcję banku centralnego grupy Pohjola Bank plc (zob. rys. 1).

We wrześniu 2005 r. centralna instytucja OP Financial Group kupiła kontrolny pakiet akcji towarzystwa ubezpieczeniowego Pohjola, drugiego pod względem wielkości ubezpieczyciela majątkowego w Finlandii, stając się największą grupą finansową w Finlandii i znaczącym graczem już nie tylko na rynku usług bankowych, ale także na rynku ubezpieczeniowym. Przejęcie firmy Pohjola zostało sfinansowane nową emisją akcji banku krajowego OKO Bank, który funkcjonuje w formie spółki ...