Zagranica: Bankowe kłopoty Watykanu

Jerzy Szygiel

Wyraźnie podekscytowane media zwracały uwagę na inne możliwe racje niespodziewanej rezygnacji: naciski lobby homoseksualnego, napięcia między masonerią a Opus Dei w łonie rzymskiej kurii czy konsekwencje wewnętrznego śledztwa na temat zeszłorocznego skandalu VatiLeaks – wycieku tajnych dokumentów ujawniających zawstydzające przypadki nepotyzmu, korupcji i marnotrawstwa w łonie watykańskiej administracji. Wszystko to miało załamać wyrafinowanego teologa, jakim był przed objęciem najwyższego stanowiska w Kościele Joseph Ratzinger. Nieco mniejszą uwagę mediów przyciągnęły naciski natury finansowej, związane z działalnością słynnego watykańskiego banku IDR (Instytut Dzieł Religijnych), choć nie ma bodaj w Europie instytucji finansowej bardziej obrosłej intrygami i teoriami spiskowymi. Jednak w jego historii szczególnie trudno odróżnić informacyjne ziarno od plew różnych domysłów.

Trzeba od razu zaznaczyć, że IDR jest bardzo często mylony z bankiem centralnym Watykanu. Tę rolę spełnia jednak Administracja Dóbr Stolicy Apostolskiej (ADSA) i to ona, a nie IDR, czuwa nad legendarnymi 80 tonami złota, które miałby posiadać Watykan. Oficjalnie IDR w ogóle nie należy do struktury Kurii Rzymskiej. Ma wszystkie cechy banku prywatnego, z tym że nie ma akcjonariuszy: wszystkie zyski z aktywności finansowej (a IDR jest zyskowny) są przeznaczone, według jego statutu, na „religijną działalność miłosierdzia”. Instytut został założony w czasie drugiej wojny światowej przez papieża Piusa XII właśnie w tym celu: pomocy uchodźcom i różnym kościołom narodowym, które cierpiały z powodu zawieruchy wojennej.

Praca banku nigdy nie była przejrzysta, ale też było to niemożliwością w sytuacji, gdy kontakty finansowe Watykanu ze wspólnotami katolickimi w państwach komunistycznych, muzułmańskich lub niektórych dyktaturach afrykańskich i południowoamerykańskich były utrudnione. IDR utworzył skomplikowaną, ale dość skuteczną sieć kanałów finansowania, którą później chętnie wykorzystywały tajne służby mocarstw zachodnich, szczególnie Stanów Zjednoczonych (np. w sprawach finansowania partyzantki contras w Nikaragui czy „Solidarności” w Polsce), nie we wszystkich wypadkach zresztą za wiedzą kurii.

Czy Benedykt XVI miał dość kłopotów z instytutem? Dziś jeszcze zbyt mało wiadomo na temat ostatnich wypadków wokół niego, ale można odnieść wrażenie, że nad IDR unosiła się walka sprzeczności – jedni politycy chcieli, by bank stał się maksymalnie jawny – według ...