Z zagranicy: Sukces w czasach kryzysu?

Beata Paxford

Oparta jest na zasadach sharia, czyli prawa islamu. Zasady islamu zostały inkorporowane do bankowości w taki sposób, aby, obracając pieniędzmi, zarówno banki, jak i ich klienci nie łamali praw swojej religii. Zasady pochodzą wprost z Koranu – świętej księgi islamu. Zatem ich choćby podstawowa znajomość jest niezbędna dla poznania i zrozumienia bankowości islamskiej.

Bez odsetek i niedomówień

Naczelną zasadą bankowości islamskiej jest zakaz pobierania nienależnych opłat określanych mianem riba. Riba jako ciężki grzech pojawia się bezpośrednio w wielu wersach Koranu. Według islamu, Bóg zezwolił na handel, ale zabronił pobierania odsetek od udzielonych pożyczek i kredytów. Pobieranie odsetek wiąże się ze wzrostem wartości pieniądza w określonym czasie, a dla muzułmanina czas należy do Boga i człowiekowi nie wolno pobierać odsetek z tytułu upływu czasu.

Drugą ważną regułą jest zakaz gharar tłumaczonego jako brak pewności, dwuznaczność. Gharar pojawia się przede wszystkim przy zawieraniu umów. Jego brak oznacza, że strony umowy są w pełni świadome swoich praw i obowiązków, a także rozumieją zasady łączącego je kontraktu. Odnosi się to np. do kontraktów pomiędzy bankami a klientami, gdzie umowa zawiera często postanowienia niezrozumiałe dla klienta, których znaczenie nie jest do końca jasne. Umowa, która posiada element gharar jest uznawana za nieważną i nie wiąże stron. Z tego zakazu wynika też zakaz maisir/quimar określonych jako bogacenie się przez przypadek. Maisir to nabywanie dóbr dzięki łutowi szczęścia, bez konieczności pracy i poniesienia nakładów. Quimar to gry oparte na przypadku, takie jak hazard, gdzie zwycięzca dostaje dobra często kosztem drugiej osoby. Oba zakazy odnoszą się do sytuacji, gdzie osoby nabywają dobra w grze czy zakładzie, którego reguły nie są z góry określone i zależą od tzw. szczęścia.

Bardzo ważną zasadą bankowości islamskiej jest zasada dzielenia się zyskiem i stratą (tzw. profit and loss sharing). Oznacza to aktywny udział obu stron umowy (bank i klient, bank i inny bank) w jej realizacji. Zakłada to ponadto równość stron w partycypacji w zysku i w stracie. Celem takiego założenia jest zmuszenie banku jako de facto silniejszej strony umowy do współdziałania z drugą stroną w celu uzyskania przewidywanych umową korzyści. Jedną z umów, która oddaje charakter tej zasady jest tzw. mudarabah, o której mowa poniżej.

Istotna też jest zasada przestrzegania umów (pacta sunt servanda) i regulowania swoich zobowiązań. Wynika to z założenia, że handel służy rozwojowi społecznemu i zwiększaniu dobrobytu społecznego. Zatem jakiekolwiek naruszenie tej zasady spowoduje nierówności społeczne i zamęt. Ma ona zastosowanie nie tylko do umów, ale również do przyrzeczeń i obietnic. Gdy zobowiązujący się nie spełni przyrzeczenia, poszkodowany jest uprawniony do żądania pokrycia straty, którą poniósł skutkiem braku spełnienia obietnicy. Warto podkreślić, że ta zasada jest fundamentalna w stosunkach handlowych, a nie postanowieniem umowy cywilnej.

Sprawiedliwie i uczciwie

Strony transakcji mają obowiązek kierować się sprawiedliwością i uczciwością. Zasada sprawiedliwości stanowi o równości stron umowy i o powszechnym charakterze zasad islamu. Odnoszą się one bowiem do wszystkich uczestników obrotu. Zawierający transakcję są zobowiązani do wzajemnej pomocy i współdziałania, co ma znaczenie przy pojawieniu się strat. Bowiem jednym z celów powyższej współpracy jest zmniejszenie strat i szkód, a także unikanie praktyk uznanych przez islam za nieetyczne. Są nimi m.in. oszustwa, ...