Wyobraźnia ekonomiczna – Andrzej K. Koźmiński
W obszarze ekonomicznym słowo wyobraźnia ma wiele konotacji oraz interpretacji tworzonych przez środowiska metodologiczne. W książce Andrzej K. Koźmiński (wydawnictwo Poltext) również przytacza definicje tego pojęcia w ujęciu teoretyków ekonomii reprezentujących różne nurty. Jednak sam proponuje swoją własną charakteryzację wyobraźni ekonomicznej, która z pewnością przekracza granicę typowej wiedzy ekonomicznej. Profesor wspomina, iż wpływ na to mają czynniki, jak ideologia akademicka (ekonomiczna i polityczna) czy nawet komentarze ekspertów gospodarczych w mediach. Ponadto na kształt tej świadomości społecznej składają się elementy religii, afiliacje i poglądy polityczne oraz emocje (np. zniechęcenia czy niepewności). Termin ten ma również silny związek z socjologią ekonomiczną.
Publikacja stanowi zbiór wielu artykułów, które są wynikiem badań przeprowadzonych przez Koźmińskiego oraz pracowników naukowych jego uczelni. Pierwsze prace badawcze dotyczyły analizy teoretycznej i praktycznej zjawisk zachodzących w polskiej gospodarce oraz społeczeństwie. Naukowcy wykorzystali wskaźnik ALK (Akademii Leona Koźmińskiego) odnoszący się do badania zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wskaźnik ten składa się z czterech kategorii: społecznej sytuacji, społecznego oczekiwania, zewnętrznego i wewnętrznego stanu ekonomicznego.
Bardzo interesującym rozdziałem jest polemika nad stanem polskiego modelu kapitalizmu w wymiarze społecznym. Koźmiński zastanawia się nad kontekstem kierunku polskiej transformacji oraz poszukiwaniu tzw. „złotego standardu”, który charakteryzuje państwa Triady (Amerykę Północną, Europę Zachodnią i rozwinięty Daleki Wschód) stanowiące centra światowego kapitalizmu. Autor dokonuje analizy profilu ekonomicznej świadomości Polaków na podstawie m.in. badań CBOS. Współcześni obywatele Polski stanowią heterogeniczną mieszaninę poglądów odnoszących się do społeczeństw nowoczesnej gospodarki rynkowej, ale również postaw i mentalności dawnego systemu komunistycznego. Polacy tęsknią za modelem państwa opiekuńczego Europy Zachodniej lat 1950-75. Profesor określa stan polskiego kapitalizmu w fazie in statu nascendi.
Kolejna problematyka podejmowana w książce odnosiła się do patriotyzmu ekonomicznego oraz komentarza do zjawiska nacjonalizmu ekonomicznego w polskiej przestrzeni. Ta forma patriotyzmu przybierała zupełnie inne formy oraz interpretacje w zależności od okresu historycznego. Profesor podaje przykład czasu okupacji niemieckiej w Polsce, kiedy to rozwinął się na masową skalę czarny rynek, co przyczyniło się do nadużyć oraz korupcji. Natomiast po okresie PRL Polacy dostrzegli pewną niewydolność systemu gospodarczego, dlatego podejmowali kroki na rzecz tzw. usprawnienia, co wykazało się obowiązkiem dbania o stan państwa. Dodatkowo etap kształtowania gospodarki rynkowej i form przedsiębiorczości w polskim społeczeństwie to czas „dzikiego kapitalizmu”. W tym czasie nie było mowy o żadnej stabilności w charakterze instytucjonalno-prawnym czy kulturowym.
Ekonomista zarysowuje obraz „wyobraźni ekonomicznej” Polaków. Po pierwsze dalej mają oni awersję do zagranicznych podmiotów ekonomicznych, co wiążę się ze spuścizną efektu nacjonalizmu ekonomicznego. Jednak nie można wszystkich generalizować, ponieważ wzrasta zainteresowanie zagranicznymi sklepami oraz inwestorami, którzy mogą przeznaczyć swoje pieniądze na inwestycje w polskie przedsiębiorstwa. Obraz ten nie jest w zupełności spójny, ponieważ wyłaniają się dwie koncepcje konfliktowe dotyczące „patriotyzmu ekonomicznego”. „Jedna Polska” optuje za gospodarką rynkową, prywatną przedsiębiorczością, a „druga Polska” deklaruje się za protekcjonizmem i silną rolą państwa.
W finalnym rozdziale profesor Andrzej K. Koźmiński przeprowadza studium polskiej elity. Badanie polegało na przeprowadzeniu wywiadu z ekonomistami, politykami, przedsiębiorcami, a wśród grona respondentów znaleźli się m.in.: Leszek Balcerowicz, Jerzy Owsiak i Adam Góral. Koźmiński ocenia kompetencje przywódcze i kategorię ograniczeń. Przy badaniu wyróżnił kilka rodzajów przywództwa: politycznego, instytucjonalnego, przedsiębiorczego, eksperckiego i duchowego. Z przeprowadzonych rozmów wynika, iż dominuje zjawisko przywództwa ograniczonego, które jest związane z blokadami natury polityczne, etycznej i emocjonalnej.
Książka profesora Koźmińskiego stanowi całościowe kompendium o wyobrażeniach gospodarczych kreowanych przez wielu ekspertów/polityków. Ponadto ma to decydujący wpływ na świadomość ekonomiczną Polaków. Stan takiej świadomości nie jest determinowany przez żadne modele matematyczne, ale za to przez emocje, media. Profesor odwołuje się do swoich badań potwierdzających, iż Polacy nie kierują się racjonalnością ekonomiczną czy logiką. Z pewnością jako ekonomista buntuje się przeciwko temu, że czynniki kształtujące tytułową wyobraźnie są często podyktowane manipulacjami i politycznymi rozgrywkami.
Magdalena Bryś
