Warto wiedzieć | Filozofia pieniądza i finansów | Czy w bankowości potrzebujemy filozofii?

Zofia Ponulak

Czym de facto jest sektor finansowy i jak ma się on do bankowości? Mówiąc o sektorze finansowym, zazwyczaj zwraca się uwagę na jego dwie funkcje: utrzymywanie skutecznego systemu płatności oraz ułatwienie efektywnego wykorzystania pieniędzy. To ostatnie zaś z jednej strony oznacza dbałość o odpowiednie relacje między podmiotami, dysponującymi nadmiarem pieniędzy a tymi, którzy ich potrzebują, z udziałem strony pośredniczącej (np. banki, rynki finansowe). Z drugiej strony to stworzenie możliwości do kupowania i sprzedawania pieniędzy. W skład tak rozumianego systemu finansowego wchodzą zarówno podmioty prywatne, jak banki komercyjne, ale również instytucje publiczne – banki centralne czy też organy regulacyjne. Pytanie o filozofię siłą rzeczy dotyczyć będzie także bankowości.

Czym jest pieniądz?

Próbując zdefiniować pieniądz, musimy odwołać się do filozofii, dokładniej do ontologii (teorii bytu), na której gruncie sformułowane są trzy koncepcje pieniądza. Towarowa teoria pieniądza (ang. The commodity theory of money) traktuje pieniądz jako rodzaj towaru, który spełnia trzy funkcje: środka wymiany, jednostki rozliczeniowej oraz magazynu wartości. Mówiąc prościej, zamiast wymieniać się towarem bezpośrednio, w sposób barterowy, płacimy pieniędzmi, które dzięki powszechnemu charakterowi usprawniają tę wymianę. Słabą stroną tej teorii są trudności z wyjaśnieniem zjawiska inflacji oraz malejącej wartości pieniądza w czasie, na co wskazywał chociażby John Maynard Keynes.

Drugą z koncepcji jest kredytowa teoria pieniądza (ang. The credit theory of money). Zgodnie z nią monety i banknoty, a więc fizyczne pieniądze, są jedynie symbolami pewnego bytu abstrakcyjnego, zaś sam pieniądz jest konstruktem społecznym, a nie fizycznym towarem. Bytem abstrakcyjnym, o którym mowa, jest stosunek kredytowy, czyli złożona przez dany podmiot obietnica, że wyświadczy lub odpłaci przysługę (produkt lub usługę) posiadaczowi. Wedle tej koncepcji, pieniądz musi spełniać dwa warunki: owa obietnica musi być wystarczająco wiarygodna, czyli emitent musi mieć zdolność kredytową, sam zaś kredyt musi być zbywalny, to znaczy, że również inni przyjmą go jako zapłatę w transakcjach handlowych. Powszechnie uważa się, że najbardziej wiarygodnym emitentem pieniądza jest państwo. Jednak większość pieniądza kredytowego we współczesnych gospodarkach jest faktycznie emitowane przez banki komercyjne ...