To nie jest kraj dla starych ludzi?* Przegląd zagranicznych rozwiązań systemowych i dobrych praktyk w obszarze mieszkalnictwa senioralnego w wybranych krajach No country for old men? Review of international approaches and good practice in senior housing in selected countries

Agata Miśkowiec
PCG Polska,
ekspert Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej

Mowa tu nie tylko o niewydolności systemu usług opiekuńczych i opieki zdrowotnej (czyli obszarach, które w sposób automatyczny kojarzymy z zaspokajaniem potrzeb osób starszych). Istotna luka w systemie wsparcia i opieki dla seniorów wynika także z braku realizacji spójnej i kompleksowej mieszkaniowej polityki senioralnej (zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym). W końcu to w mieszkaniu osoby starsze spędzają większość swojego czasu – powinno ona zapewniać im bezpieczeństwo i wygodę, a nie – jak często dzieje się w praktyce – być źródłem barier i zagrożeń.

Warto przyjrzeć się, jak radzą sobie z tym problemem kraje, które z podobnymi procesami demograficznymi borykają się dłużej niż Polska. Przedstawiamy przegląd wybranych zagadnień związanych z mieszkalnictwem senioralnym w czterech krajach: Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Szwecji.
Pod słońcem Toskanii

Najwyższy odsetek osób starszych w Europie jest obecnie we Włoszech: wg danych Eurostat, ponad 20 proc. mieszkańców tego kraju to osoby w wieku 65+. Tradycyjnie, we Włoszech to rodzina jest podstawową jednostką sprawującą opiekę nad seniorami (tylko ok. 1 proc. seniorów korzysta z opieki instytucjonalnej), co sprawia, iż obserwuje się – podobne jak w Polsce – bariery społeczne wobec zinstytucjonalizowanego systemu wsparcia i opieki. Jednak w ostatnich latach dynamicznie rozwijają się inicjatywy mieszkalnictwa senioralnego – zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Władze lokalne włoskich miast z impetem nadrabiają stracone dla mieszkalnictwa senioralnego lata. Coraz większą popularność zdobywają też innowacyjne modele mieszkaniowe, o których do niedawna nie było głośno we Włoszech, np. cohousing (czyli model zamieszkania grupowego, we wspólnocie). Mimo iż tradycyjnie inwestycje w formule cohousingu we Włoszech były kierowane głównie do osób młodych, obecnie powstają tez projekty o charakterze międzypokoleniowym. Przykładem może być inwestycja cohousing Chiaravalle realizowana pod Mediolanem.

Dawno temu w Ameryce

Włochy, na drodze do kompleksowego uregulowania polityki mieszkaniowej dla seniorów, są kilka kroków przed Polską. Czego możemy natomiast nauczyć się od jednego z pierwszych krajów, w których na szerszą skalę zaczęło rozwijać się mieszkalnictwo skierowane do osób starszych: Stanów Zjednoczonych? Pierwsze rozwiązania modelowe zaczęły powstawać tam już w latach 50. XX wieku. Stąd penetracja rynku w segmencie obiektów senioralnych jest wysoka. Szacuje się, iż około 17 proc. amerykańskich seniorów mieszka w obiektach senioralnych dostosowanych do ich potrzeb (jest to najwyższy odsetek na świecie, za USA w zestawieniu znajduje się Australia i Nowa Zelandia, gdzie około 13 proc. seniorów mieszka w obiektach mieszkalnictwa senioralnego)1.
Podstawowe formy mieszkalnictwa dla seniorów w USA (poza tradycyjnymi domami opieki) to:

• Formy zamieszkania dla osób z ograniczonym poziomem sprawności: placówki wspomagane dla seniorów (ang. assisted living) – zapewniają opiekę i wsparcie dostosowane do potrzeb. Jest to model świadczenia usług opieki dla seniorów wymagających pomocy przy codziennych czynnościach (niewymagających natomiast zaawansowanej, całodobowej opieki medycznej) pragnących zachować wysoki stopień niezależności. Usługa „assisted living” świadczona jest w specjalnie przygotowanych placówkach: w domach/mieszkaniach wybudowanych z myślą o świadczeniu pomocy przy codziennych czynnościach przez osoby trzecie i dostosowanych do potrzeb i preferencji seniora.
• Formy zamieszkania dla osób z wysokim poziomem sprawności: niezależne formy zamieszkania dla seniorów (ang. independent living) – opcja związana bardziej z wyborem stylu życia (komfort, prestiż, bezpieczeństwo, aktywność) niż potrzebami związanymi z opieką i wsparciem.

Długotrwała praktyka tworzenia szerokiego spektrum placówek i inwestycji mieszkaniowych dla seniorów, a także zmiana priorytetów opieki długoterminowej finansowanej ze środków publicznych (skierowanie większego strumienia finansowania na placówki typu „assisted living” zamiast na domy opieki) doprowadziły do znacznego spadku liczby seniorów przebywających w domach opieki. Między 2000 i 2010 rokiem liczba pensjonariuszy tych obiektów spadła o 20 proc., mimo iż populacja seniorów dynamicznie rośnie.

Podstawowym źródłem finansowania są własne zasoby finansowe seniorów lub finansowane z prywatnego ubezpieczenie zdrowotnego2. Wg danych z 2010 roku, blisko 11 proc. Amerykanów w wieku 60 lat lub więcej posiadało prywatne ubezpieczenie od ponoszenia kosztów opieki długoterminowej (które zwykle pokrywa także koszty związane z pobytem w mieszkaniu wspomaganym).