Temat numeru: Alternatywne źródła finansowania

Piotr Didenkow

Co wybrać?

Realizacja projektów inwestycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) wymaga wyboru źródeł ich finansowania, do których należą między innymi:

• dochody budżetowe
• udział mieszkańców oraz podmiotów prywatnych w realizacji inwestycji publicznej
• środki funduszy celowych
• środki z funduszy pomocowych z zagranicy
• kredyty
• obligacje
• pożyczki.

Wydawać by się mogło, że jednostki samorządu terytorialnego dysponują znaczącymi możliwościami finansowania różnorodnych przedsięwzięć społeczno- ekonomicznych na swoim obszarze, zatem dlaczego gminy się zadłużają? Przecież ustawodawca wyposażył je w liczne źródła dochodów. A jeśli już sięgać po środki finansowe z zewnątrz, to od kogo – poza bankami – je pożyczać? Którą z dostępnych możliwości należy wybrać, by nie pożyczać?

Czym jest?

Pierwszą z alternatyw dla budżetu jednostek samorządu terytorialnego jest forfaiting, który polega na cesji wierzytelności wykonawcy z tytułu wykonania inwestycji. Dotyczy to wierzytelności niewymagalnych. W przypadku realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych należy uzgodnić szczegółowe warunki wykorzystania forfaitingu w ramach zawieranych umów z wykonawcami określonych robót, które są przewidziane w procesie realizacji danej inwestycji. Wykonawcy danego przedsięwzięcia bądź jego poszczególnych etapów są wybierani w normalnym postępowaniu przetargowym. Jednocześnie jednostka samorządu terytorialnego zawiera umowę z instytucją świadczącą tego typu usługi zazwyczaj jest to bank komercyjny, który nabywa należności terminowe (z wyłączeniem prawa regresu) powstałe w następstwie realizacji wskazanych robót, dostaw bądź świadczonych różnego rodzaju usług.

Rodzaje

Możemy wyróżnić kilka rodzajów forfaitingu:

• właściwy, w którego ramach w momencie sprzedaży wierzytelności pieniężnej jej zbywca zostaje uwolniony od wszelkiej odpowiedzialności dotyczącej sprzedanej wierzytelności, ryzyko przejmuje instytucja świadcząca tego typu usługi;
• niewłaściwy (niepełny, z regresem, nieprawidłowy), w którym bank komercyjny nie przejmuje na siebie ryzyka nieterminowego spłacenia wierzytelności.
• forfaiting z promesą, w którym bank zobowiązuje się, że dokona wykupu przyszłych wierzytelności
• cichy, w ramach którego dłużnik nie jest informowany o dokonanej cesji wierzytelności.

Istota

Przedmiotem forfaitingu mogą być różnorodne wierzytelności, takie jak chociażby:

• kontrakty na wykonanie określonych robót n świadczenie usług
• dostawy środków trwałych
• wierzytelności leasingowe czy wekslowe.

Ponadto w ramach dużych inwestycji lub ich specyficznego charakteru, np. inwestycja realizowana na obszarze wielu samorządów terytorialnych, albo potrzeba nabycia tych samych środków trwałych przez kilka jednostek samorządu terytorialnego. Istnieje możliwość utworzenia konsorcjum kilku jednostek samorządu terytorialnego w ramach zawieranej umowy forfaitingowej. W tym przypadku chodzi między innymi o obniżenie kosztów obsługi (tj. bazowej stopy procentowej wraz z marżą bankową) zadłużenia wynikającego z zawartej umowy bądź zmniejszenie kosztów realizacji robót czy dostawy środków trwałych. Można więc zauważyć, że istnieją różne możliwości wykorzy stania forfaitingu w procesie realizacji określonych inwestycji przez jednostki samorządu terytorialnego

Przedmiot leasingu zwrotnego

Drugą alternatywą dla budżetu jednostek samorządu terytorialnego jest leasing zwrotny, którego celem jest pozyskanie środków finansowych poprzez uwolnienie zamrożonego kapitału w majątku jednostki samorządu, przy jednoczesnej gwarancji jego odzyskania (odkupu) po określonym okresie leasingu. W takiej transakcji przedmiotem leasingu zwrotnego jest najczęściej nieruchomość będąca własnością samorządu. Nieruchomość może być wniesiona przez samorząd aportem do spółki celowej utworzonej na potrzeby transakcji lub spółki już istniejącej, w której samorząd posiada 100 proc. udziałów. Transakcja może być też przeprowadzana bezpośrednio przez JST. Należy pamiętać, że w przypadku transakcji przeprowadzanej poprzez spółkę celową spółka musi mieć zapewnione źródło spłaty rat leasingowych, np. z tytułu dzierżawy lub najmu nieruchomości dla jednostek lub jednostek podległych samorządom. Przystępując do transakcji leasingu zwrotnego, JST lub spółka celowa zawiera dwie kluczowe umowy z funduszem leasingowym – umowę sprzedaży oraz umowę leasingu, na podstawie której nadal korzysta z tej nieruchomości. Z punktu widzenia interesów publicznych samorządy powinny zwrócić szczególną uwagę na te zapisy umów, które zabezpieczają ich prawo do odkupu lub pierwokupu nieruchomości będącej przedmiotem transakcji. Dla oceny tego typu transakcji z punktu widzenia zabezpieczenia mienia JST jest to bardzo istotny zapis, który jasno wskazuje na czysto finansowy aspekt całej transakcji i nie powoduje wątpliwości związanych z uszczuplaniem mienia samorządu. Przez cały okres leasingu spółka celowa dokonuje zapłaty rat leasingowych do funduszu leasingowego, a po okresie transakcji następuje wykup nieruchomości przez ową spółkę celową. Niewątpliwą korzyścią takiej transakcji dla JST jest jednorazowy wpływ gotówki do kasy samorządu, co poprawia płynność samorządu i daje możliwość realizacji i finansowania z tych środków innych bieżących potrzeb inwestycyjnych. Oczywiście pieniądze te mogą służyć również uregulowaniu zobowiązań o charakterze bieżącym wynikających z zadań danej jednostki samorządu.

Skąd małe zainteresowanie?

Podstawową przyczyną nikłej dotychczas popularności alternatywnych źródeł finansowania jest łatwy dostęp samorządów do innego, taniego i prostego instrumentu pozyskiwania środków finansowych na realizację inwestycji, czyli kredytów. Jednak zmiany na rynku finansowym pociągające za sobą ograniczenia w dostępności do kapitału, jak i wzrost kosztu jego pozyskania, skłaniają samorządy do poszukiwania alternatywnych metod finansowania potrzeb inwestycyjnych. Poza tym, dobra sytuacja finansowa samorządów nie stymulowała do poszukiwania źródeł finansowania wydatków majątkowych alternatywnych do środków własnych i kredytów bankowych. Jednak kurczenie się dochodów samorządów w wyniku pogarszającej się sytuacji gospodarczej, przy równoczesnej konieczności realizacji i finansowania priorytetowych inwestycji, powoduje stopniowy wzrost deficytów w budżetach samorządów i potrzebę większego zadłużenia. Zmiany w sytuacji finansowej samorządów skłaniają ich władze do poszukiwania pozabilansowych form finansowania inwestycji, przy jednoczesnym zachowaniu nad nimi pełnej kontroli. Należy jednak pamiętać, że w przypadku wszystkich omawianych alternatyw kluczowym czynnikiem sukcesu jest solidny partner. W obecnej sytuacji rynkowej należy zwrócić szczególną uwagę na jego zaplecze finansowe. Do realizacji zaprezentowanych alternatyw partner musi posiadać potencjał pozyskania środków finansowych. Jest to o tyle istotne, że samorządy czeka wydatkowanie miliardów złotych na inwestycje infrastrukturalne, a także na wzrastające potrzeby społeczności lokalnych oraz zwiększający się zakres realizowanych zadań przez gminy. Jednostki te są zmuszone do poszukiwania nowych źródeł finansowania swojej działalności, co według mnie dobrze wróży alternatywnym źródłom finansowania budżetu JST.