Temat numer: Przedsiębiorstwa XXI wieku

Piotr F. Borowski

Definicja Barnetta swoim zakresem obejmuje tylko zmiany pojawiające się po raz pierwszy, będące dziełem oryginalnym, stanowiącym novum. E. M. Rogers przedstawia pojęcie innowacji znacznie szerzej i rozciąga je na wszystko, co jest spostrzegane i odczuwane przez człowieka jako nowe, bez względu na rzeczywistą nowość danego obiektu, idei. Podobnie w badaniach statystycznych prowadzonych przez GUS pojęciem innowacji objęte są wszystkie możliwe stopnie nowości: od produktów i procesów nowych w skali światowej (tzw. innowacje absolutne), poprzez produkty i procesy nowe w skali kraju lub rynku, na którym operuje przedsiębiorstwo, po produkty i procesy nowe tylko dla danego przedsiębiorstwa, lecz już wdrożone w innych przedsiębiorstwach, dziedzinach działalności lub krajach (tzw. innowacje imitacyjne). S. Kwiatkowski podkreśla, że innowacje mają nie tylko techniczne, ale również społeczne oblicze. Jego zdaniem innowacja to proces w równej mierze techniczny, co społeczny, jednakowo kulturowy, jak i organizacyjny.

W Komunikacie Komisji Europejskiej wydanym w 1995 r. (Green Paper on Innovation), zgodnym z zaprezentowanym pojęciem innowacji i konkurencyjności zawartym w strategii lizbońskiej, innowacja jest odnowieniem i poszerzeniem gamy produktów, usług oraz rynków, na które są one wprowadzane; ustanowieniem nowoczesnych metod produkcyjnych, podażowych i dystrybucyjnych oraz wdrażaniem zmian w procesie zarządzania, warunkach i organizacji pracy czy umiejętnościach siły roboczej. Umiejętności i kompetencje pracowników wpływające na rozwój innowacyjności nadal są postrzegane jako istotny element rozwoju gospodarczego i mają być osiągnięte dzięki realizacji założeń przygotowanych w nowej strategii lizbońskiej 2020. Każde państwo powinno przeznaczać na badania naukowe 3 proc. PKB, liczba uczniów przerywających naukę ma zostać obniżona z 15 do 10 proc., jak również ma także wzrosnąć odsetek uczniów, którzy zdają maturę z obecnych 31 do 40 proc.

Nowa koncepcja gospodarki

Dwudziesty wiek charakteryzował się tworzeniem organizacji harmonijnych, zbudowanych na podstawie ładu i porządku, natomiast wiek XXI podąża w kierunku organizacji tzw. chaotycznych, powstających na zasadzie elastycznych, krótkotrwałych układów i więzi nastawionych na funkcjonowanie „tu i teraz”, wykorzystujących określoną okazję na rynku. Wyłaniająca się nowa koncepcja gospodarki opiera się na wiedzy, wykorzystaniu know-how we wszystkich procesach wytwórczych i usługowych. Świat „organizacyjny” podlega dziś głębokim, wielowymiarowym zmianom, w efekcie których jawi się rzeczywistość, którą trudno analizować i opisywać, wykorzystując dotychczas stosowane pojęcia i instrumenty teoretyczne. Obserwuje się przede wszystkim wiele nowych trendów charakterystycznych dla rozwoju gospodarczego. W nowej koncepcji przedsiębiorstwa wiedza przenika każdy aspekt działalności biznesowej. Występuje w sieciowych dokumentach cyfrowych i sieciowo powiązanych umysłach pracowników. Sieć staje się nową infrastrukturą stosowaną w dzieleniu i zarządzaniu wiedzą wewnątrz i pomiędzy przedsiębiorstwami. Umożliwia tworzenie sieciowych powiązań ludzkiego intelektu, know-how, innowacyjności i pomysłowości. Ostatnie lata przyniosły niezwykle dynamiczny, niespotykany w dotychczasowej historii wzrost znaczenia umiejętności i kwalifikacji jako podstawowego nośnika rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego. Świadomość znaczenia wiedzy w rozwoju gospodarczym krajów jest dzisiaj powszechna. Jej tworzenie i skuteczne wykorzystywanie nie jest jednak proste. Według Michała Kleibera „społeczeństwo wiedzy” to takie społeczeństwo, które dzisiaj przygotowuje warunki do tego, by jutro móc tworzyć innowacyjne produkty i usługi, o których jeszcze wczoraj nikt w ogóle nie myślał. Efektywne wykorzystywanie wiedzy powoduje, że w ciągu jednej generacji można z kraju relatywnie ubogiego stać się krajem bogatym. Obecne pokolenie Polaków ma teoretycznie szansę żyć w jednym z najbogatszych krajów Unii Europejskiej. Przykładem na szybki rozwój oparty na wiedzy mogą być kraje skandynawskie. Szczególny wzór w rozwoju społeczeństwa wiedzy stanowi Finlandia, która czyni z myśli fizyczną informację wprowadzaną do systemu gospodarczego. Kraj ten przeznacza około 40 proc. środków UE na badania, organizując i obsługując wszelkiego rodzaju badania naukowe. Dzięki temu Finlandia, która jedno pokolenie temu była relatywnie biednym krajem, z wieloma nierozwiązanymi problemami, jak bezrobocie i monokultura przemysłu, stała się krajem przodującym w Europie.

Metody osiągania przewagi konkurencyjnej

Burzliwe otoczenie i silna konkurencja w tradycyjnych branżach wyzwala szybkie zmiany upodobań klientów; niepewność i wzrost ryzyka; trudności w podejmowaniu decyzji; konieczność wprowadzania zmian organizacyjnych i produktowych, elastyczność i intensywność działania; innowacyjność; kreatywność; aktywność uczestników biznesu; etykę biznesu. Wymagania relatywnie nasyconych rynków, wzbudzają w przedsiębiorstwach silne zainteresowanie takimi czynnikami produkcji, jak: ład organizacyjny; przedsiębiorczość; technologia oraz szeroko pojęta wiedza i umiejętności jej pozyskiwania, wykorzystywania, wzbogacania i rozpowszechniania wśród uczestników. Przedsiębiorstwo handlowe, usługowe czy produkcyjne opiera swój rozwój m.in. na pozyskiwaniu nowych rynków zbytu. Stale rosnąca liczba klientów i różnych transakcji zawieranych z nimi zwiększa informację o rynku. Aby sprawniej zarządzać informacjami, potrzebna jest specyficzna i dla każdej firmy różna baza danych, dzięki której w krótszym czasie można dokonywać transakcji sprzedażowych i posprzedażowych.

Przedsiębiorstwa stosują wiele strategii rozwoju, by podnieść poziom swojej konkurencyjności oraz zwiększyć i umocnić swoją pozycję na rynku. Jedną z nich jest strategia wzrostu przedsiębiorstwa opisana w macierzy H.I. Ansoffa produkt-rynek. Zasadniczym warunkiem jej realizacji jest innowacyjność nakierowana na produkt (innowacje produktowe) i technologię (innowacje technologiczne). Innowacje produktowe (product innovation) są to wszelkiego rodzaju zmiany polegające na udoskonaleniu wyrobu już wytwarzanego przez przedsiębiorstwo, które w znacznym stopniu go zmieniają lub udoskonalają, zatem innowacją nie można nazwać zwykłego ulepszenia. Innowacja musi objąć znaczące ulepszenia parametrów technicznych, komponentów i materiałów oraz funkcjonalności. Innowacja produktowa może polegać na rozszerzeniu struktury asortymentowej o nowy produkt. Produkt nowy pod względem technologicznym jest to produkt, którego cechy technologiczne lub przeznaczenie różnią się znacząco od uprzednio wytwarzanych. Innowacje tego typu mogą wiązać się z całkowicie nowymi technologiami, opierać się na połączeniu istniejących technologii w nowych zastosowaniach lub też na wykorzystaniu nowej wiedzy. Z powyższego wynika, że innowacja technologiczna (technological innovation) oznacza wprowadzenie na rynek nowego lub ulepszonego produktu, jak również zastosowanie w produkcji nowego lub ulepszonego procesu, przy czym ów produkt i proces są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Współczesne przedsiębiorstwa dostrzegają szanse zbudowania długookresowej przewagi konkurencyjnej opartej na specyficznych zasobach. Takie wartości mają tylko aktywa niematerialne, których oryginalność jest potęgowana poprzez specyficzne warunki ich stosowania w poszczególnych przedsiębiorstwach. Aktywa niematerialne relatywnie są trudne do podrobienia, pozyskania i naśladowania przez konkurentów. Efekty funkcjonowania aktywów intelektualnych w postaci patentów, znaków towarowych, kompetencji, tajemnic przedsiębiorstwa, procedur, umów i innych relacji są prawnie chronione. W efekcie nowoczesne przedsiębiorstwo, które zamierza osiągnąć przewagę konkurencyjną bądź tylko utrzymywać zdolność do konkurowania, zmuszone jest do tworzenia wartości wewnątrz przedsiębiorstwa, opartych głównie na własnych zasobach i relacjach z otoczeniem zewnętrznym: dostawcami, odbiorcami, dystrybutorami produktów, inwestorami. Wyróżnienie w ramach kapitału intelektualnego różnych składników kapitału wskazuje na znaczenie ludzi tworzących wiedzę, którą zatrzymują i wykorzystują oraz na interakcje zachodzące pomiędzy pozostałymi składnikami, w efekcie czego powstaje wiedza należąca do organizacji. Kapitał strukturalny jest wspólnym mianem pozostałych wartości niematerialnych i prawnych, a konkretnie wartości wynikających z bazy kontrahentów i partnerów handlowych oraz wdrożonych przez jednostkę procesów operacyjnych i administracyjnych (procedury, regulaminy, manuale).

Kształtowanie przedsiębiorczej kultury organizacyjnej jest wyzwaniem współczesnego zarządzania, które musi uwzględniać wymogi odnoszące się do kreowania kapitału intelektualnego, m.in. cierpliwość, długookresowe kumulowanie się pożądanych wartości, norm i postaw, aby osiągnąć postulowany jej obraz. Normatywny wzór przedsiębiorczej kultury organizacyjnej wynika z założeń kultury integracyjnej i kultury ukierunkowanej na argumentację. Właściwości kultury organizacyjnej obejmują: gotowość wykraczania poza wyuczoną wiedzę; łączenie idei pochodzących z rozmaitych źródeł; spostrzeganie problemu jako całości i w powiązaniu z większą całością; kwestionowanie ustalonych praktyk; działanie na granicy kompetencji; mierzenie własnych sukcesów względem wizji przyszłości, a nie względem standardów przeszłości; tworzenie mechanizmów ułatwiających wymianę informacji i nowych pomysłów; dostrzeganie, a nawet popieranie różnic, ale jednocześnie gotowość do współpracy; spoglądanie na zewnątrz; szukanie nowych rozwiązań.

Innowacje i wiedza

W ocenie J. Schumpetera dana osoba może być przedsiębiorcą wtedy, gdy realizuje jakieś innowacje, ale traci ten charakter z chwilą, gdy ugruntuje już pozycję swego przedsiębiorstwa i przejdzie do kierowania nim w sposób czysto rutynowy. Przedsiębiorca jest źródłem wszelkich dynamicznych zmian w gospodarce. Zgodnie z tym stanowiskiem również P. Drucker podkreśla, że przedsiębiorcy powinni w celowy sposób szukać źródeł innowacji, szukać zmian i ich objawów, wskazujących na okazję do skutecznej innowacji; powinni także znać i stosować zasady skutecznej innowacji. Innowacje, w ocenie Druckera, to szczególne narzędzia przedsiębiorców, za pomocą których ze zmian czynią okazje do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług. Według Druckera tradycyjne zasoby, jak: praca, ziemia i kapitał stają się raczej przeszkodami niż siłą napędową rozwoju przedsiębiorstwa, a kluczowym czynnikiem kreatywności we wszystkich dziedzinach życia jest wiedza. Według wielu specjalistów z dziedziny zarządzania jedynym słusznym działaniem zmierzającym do integracji współczesnych przedsiębiorstw jest ich grupowanie na te, które w swoich działaniach wiedzę wykorzystują (knowledge intensive), i te które całkowicie się na niej opierają (knowledge based). Innowacje są elementem stanowiącym zdolności wyróżniające przedsiębiorstwo na tle innych firm na rynku oraz zwiększającym jego przewagę konkurencyjną. Przywiązywanie wagi do rozwoju technologii jako źródła przewagi konkurencyjnej wobec wyczerpywania się możliwości innych źródeł, takich jak ziemia, kapitał czy praca, jest szczególnie ważnym aspektem funkcjonowania współczesnego przedsiębiorstwa. Z uwagi na złożoność i wysokie koszty procesu wdrażania innowacji tylko nielicznym przedsiębiorstwom udaje się budować swoją przewagę konkurencyjną, bazując na tym źródle, jakim jest innowacja.

W swojej koncepcji rozwoju gospodarczego Schumpeter przypisał podstawowe znaczenie dla rozwoju przedsiębiorstwa w warunkach wolności gospodarczej czynnikom tkwiącym w samym przedsiębiorstwie, a mianowicie: nowym rozwiązaniem organizacyjnym, produkcyjnym i handlowym, czyli innowacjom. W innowacyjności przedsiębiorstwa należy więc doszukiwać się źródeł konkurencyjności i postępu gospodarczego. Twórcą postępu gospodarczego – dowodzi Schumpeter – jest przedsiębiorca, który rewolucjonizuje proces produkcji przez innowacje; podkreśla dalej, że w gospodarce kapitalistycznej istnieje ciągły wyścig między innowacjami a konkurencją, że zysk istnieje tylko dlatego, że w wyścigu tym konkurencja przywracająca równowagę nie nadąża za potokiem innowacji. Ta właśnie okoliczność jest przyczyną postępu gospodarczego. W związku z tym Schumpeter określa mianem „przedsiębiorcy” wyłącznie nowatorów, którzy swoimi innowacjami obniżają koszty produkcji i osiągają nadzwyczajny zysk, są twórcami postępu gospodarczego; natomiast pozostałych producentów, którzy nie wprowadzają „nowych kombinacji produkcyjnych”, czyli innowacji, i nie osiągają zysku nadzwyczajnego, a jedynie określone za swą pracę wynagrodzenie, nazywa „administratorami”. Zdaniem Schumpetera rozwój gospodarczy zostaje zapoczątkowany dopiero w momencie, gdy ktoś nieoczekiwanie zastosuje w praktyce nową kombinację środków produkcji (innowację). Taka sytuacja może mieć miejsce w pięciu przypadkach:

1. wprowadzenie na rynek nowego towaru lub nowego gatunku już znanego towaru,
2. zastosowanie nowej metody produkcji czy sprzedaży (jeszcze niewypróbowanej w danej gałęzi przemysłu),
3. otwieranie nowego rynku zbytu (rysunek, na którym dana gałąź danego przemysłu nie była dotąd reprezentowana),
4. zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów,
5. nowy sposób zorganizowania się jakiegoś przemysłu (np. złamanie monopolu).

„Funkcja przedsiębiorcy polega na reformowaniu lub rewolucjonizowaniu wzorca produkcji poprzez wykorzystanie nowych pomysłów czy – ogólnie mówiąc – nierozpoznawalnej dotąd technicznej możliwości produkcji nowego towaru lub wytwarzania znanego towaru za pomocą nowych metod, poprzez udostępnienie nowych źródeł podaży surowców lub nowych rynków zbytu dla wytwarzanej produkcji, poprzez zmiany organizacyjne w przemyśle”. Jak podkreśla Schumpeter, realizowanie innowacji, bycie przedsiębiorcą jest funkcją specjalną, przywilejem pewnej dość wąskiej grupy ludzi, którzy posiadają odpowiednie cechy – „wyższe od normalnych zalety umysłu i woli”. Ich działanie może ukształtować nowy model życia, nowe systemy wartości, jak również stanowić siłę napędową gospodarki rynkowej. Mimo że od czasu ogłoszenia teorii Schumpetera minęło przeszło pół wieku, jego poglądy nie straciły na znaczeniu. Mówi się wręcz o renesansie jego myśli, które wyprzedziły swój czas. W tym ujęciu przedsiębiorca to innowator wprowadzający zmiany (nowe kombinacje), które są kołem zamachowym rozwoju. Współczesna rzeczywistość stawia nowe wymagania związane z oczekiwaniami klienta, który porównując różne oferty rynkowe, oczekuje innowacyjnej wartości dodanej, którą są w stanie stworzyć ludzie obdarzeni pod jakimś względem unikalnymi kompetencjami, co w konsekwencji może przełożyć się na znaczące efekty. W społeczeństwie wiedzy ważne miejsce przypada pracownikom, którzy zajmują się tworzeniem, przechowywaniem i upowszechnianiem wiedzy i informacji. To grupa osób wykształconych, kreatywnych, tolerancyjnych dla różnorodności, otwartych na zmiany i wyzwania, mających świadomość potrzeby i konieczności stałego podnoszenia swych kwalifikacji. Są to pracownicy wiedzy, określani jako specjaliści nowego typu, posiadają oni umiejętności fachowe, kompetencje interpersonalne oraz unikalne kompetencje, których wykorzystanie kreuje wartość dodaną zawartą w nowoczesnych produktach i technologiach. T. Davenport pracowników wiedzy określa następująco:

• reprezentują wysoki poziom wiedzy specjalistycznej, wykształcenie lub doświadczenie, a do najważniejszych celów ich pracy należy tworzenie, rozpowszechnianie lub praktyczne wykorzystanie wiedzy,
• reprezentują wysoki poziom abstrakcji, niski poziom rutyny oraz cechuje ich stała potrzeba aktualizacji wiedzy,
• zgłaszają potrzebę autonomii, zaufania, oceny pracy, potrzebę rozumienia kontekstu, potrzebę uczenia się przez doświadczenie, mają świadomość konieczności wymiany myśli z ekspertami.

Obecnie podkreśla się i wskazuje na takie cechy nowej gospodarki, nowej organizacji oraz nowego pracownika, jakie zostały przedstawione w tabeli 1. Według T. Devenporta pracownicy wiedzy to ci, których podstawowe zadania związane są z manipulacją wiedzy i informacją. To oni tworzą w zachodnich gospodarkach dobrobyt. Jednym z najważniejszych wyzwań gospodarczych naszych czasów jest wykorzystywanie we właściwy sposób wiedzy „pracowników wiedzy”. Pierwszym, który zwrócił uwagę na ten problem był P. Drucker, uważał on, że „nową rolą kadry zarządzającej jest uczynienie wiedzy bardziej produktywną” i który ponad 35 lat temu stworzył określenie „pracownik wiedzy”. Pracownik wiedzy to osoba, która wynagradzana jest za efektywność myślenia. Potrafi ona nie tylko tworzyć wiedzę, ale ją rozpowszechniać. Umysł traktowany jest jako jego podstawowe narzędzie pracy. Drucker podkreślał, że pracownicy wiedzy staną się właścicielami najważniejszego środka produkcji, jakim jest wiedza, określał też jako wykształconych fachowców świadczących usługi na własny rachunek, wskazywał, że są właścicielami swej wiedzy i mogą ją zabrać ze sobą wszędzie, gdzie zechcą.

Pracownik wiedzy powinien być błyskotliwy, być wizjonerem, żywiołowy, energiczny i ruchliwy, ale te cechy muszą pozostawać w związku z wiedzą i kompetencjami. Pracownicy wiedzy powinni być zaangażowani pod względem merytorycznym, intelektualnym i emocjonalnym, będzie to możliwe tylko wtedy, gdy będą w przedsiębiorstwie traktowani podmiotowo np. jak partnerzy biznesowi. Coraz częściej w warunkach społeczeństwa wiedzy powstają wspólnoty pracowników wiedzy zwane samoorganizującą się siecią lub siecią intelektualną. W warunkach gospodarki opartej na wiedzy zwiększenie kompetencji pracowników w zakresie kreatywności i przedsiębiorczości przyczynia się do poprawy sytuacji w przedsiębiorstwie. Często bowiem od stopnia zaawansowania umiejętności w zakresie kreatywności oraz wzmocnienia postaw przedsiębiorczych zależy sukces organizacji. Rozwijanie kreatywności wpływa na twórcze myślenie i działanie, co przekłada się zwykle na innowacyjność.

Klastry źródłem innowacyjności

Główne źródła sukcesów rynkowych klastra to jego innowacyjny charakter oraz wysoko wyspecjalizowana kadra pracownicza. Dzięki innowacjom oraz współpracy przemysłu, nauki i władz publicznych możliwy jest rozwój danego regionu. Klastry to systemy innowacyjne oparte głównie na transferze wiedzy poprzez bezpośrednie kontakty ludzi. Dla tego rodzaju przepływu wiedzy bardzo ważna jest bliskość geograficzna. Stąd w porównaniu do regionalnych i narodowych systemów innowacyjnych intensywność dyfuzji wiedzy poprzez mobilność pracowników będzie największa w klastrach. Innowacyjność ma kluczowe znaczenie dla klastrów – determinuje ich międzynarodową konkurencyjność. Klastry innowacyjne mogą stać się motorami rozwoju danego kraju. Innowacyjne klastry różnią się od tradycyjnych lokalnych systemów produkcyjnych tym, że istotne jest tam partnerstwo i współpraca nie tylko między firmami, ale także między firmami i światem nauki i badań. Instytuty badawcze oraz uniwersytety są więc w takich klastrach istotnymi podmiotami, które wchodzą w sieci powiązań i interakcje ze współpracującymi między sobą przedsiębiorstwami danego systemu produkcyjnego. O takich klastrach często się mówi, że stanowią one lokalne systemy innowacyjne dzięki prywatnym inicjatywom, innowacjom technologicznym oraz szerokiej współpracy lokalnego środowiska w celu stworzenia odpowiedniego zaplecza dla firm wysokotechnologicznych. Klasycznym przykładem klastra jest Dolina Krzemowa, będąca wspólnotą technologiczną, cechującą się bardzo wysoką mobilnością personelu (średni czas pracy pracowników w firmie to 2-3 lata, przy czym zdarza się, że powtórnie wracają oni do tego samego przedsiębiorstwa). Mobilność oraz wspólne korzenie wielu przedsiębiorców stały się źródłem społecznych i profesjonalnych sieci umożliwiających sprawny przepływ informacji i wiedzy i ich szybką dyfuzję. Innym przykładem klastra może być Cambridge w Anglii. W okolicy uniwersytetu w Cambridge powstało na początku lat siedemdziesiątych XX w. wiele wysokotechnologicznych firm założonych przez pracowników uniwersytetu. Zachętą do zakładania takich przedsiębiorstw był akt wydany przez komitet uniwersytecki powołany w 1967 r. na rzecz rozwoju przemysłu opartego o naukę. Akt ten przyzwalał na zakładanie przedsiębiorstw przez pracowników uniwersytetu. W rezultacie w połowie lat 80. zatrudnienie w sektorze high-tech wyniosło tu blisko 15 tys. osób, a jego obroty osiągnęły kwotę prawie 900 mln funtów. Główne przemysły zlokalizowane w technopolii to: komputery, oprogramowanie, instrumenty naukowe, elektronika i biotechnologia. Uniwersytet uczestniczył bezpośrednio lub pośrednio w tworzeniu tych firm. Powyższe charakterystyki technopolii pokazują, że oprócz siły gospodarki regionu, głównych przemysłów z naciskiem na high-tech, infrastruktury naukowo- badawczej i wydatków na B+R oraz instytucji wspierających i polityki proinnowacyjnej, równie istotne jest wyszczególnienie charakteru powiązań społecznych tworzących kulturę systemu innowacyjnego. Zazwyczaj będą to modele o dominacji poszczególnych typów powiązań, np. dominacji powiązań przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo i mobilność pracowników jak w przypadku Sillicon Valley, czy powiązań nauka- przemysł jak w Cambridge. Zarówno wiedza przedsiębiorstw, jak i wiedza ośrodków uniwersyteckich zdobyta w procesie B+R stanowi źródło w systemie innowacji.

Dokształcanie nauczycieli

Kształcenie nauczycieli, ich doskonalenie wpisuje się w europejski program podnoszenia kwalifikacji i kompetencji pracowników w krajach unijnych. Dekada lat 90. ujawniła wyraźne słabości UE, zwłaszcza w porównaniu do Stanów Zjednoczonych: wolniejsze tempo rozwoju oraz mniejszą zdolność do tworzenia i absorpcji nowych technologii. Osiągnięciu ambitnych celów strategii lizbońskiej mają służyć następujące działania systemowo-regulacyjne: szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy, w tym rozwój społeczeństwa informacyjnego, badań i innowacji oraz kształcenie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności. Nauczyciel, który kształtuje postawy młodzieży i przekazuje wiedzę przyszłym pokoleniom Polaków musi sam stale się dokształcać, iść z duchem czasu i zdobywać najnowszą wiedzę. W dzisiejszych czasach powszechnie używane są pojęcia związane z wiedzą i informacją w gospodarce. Nauczyciel w XXI w. powinien posiadać wiedzę, która umożliwia swobodne poruszanie się w świecie techniki i innowacji. Celem ogólnym projektu realizowanego przez SGGW (współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego) – Studia kwalifikacyjne dla nauczycieli z terenu województwa mazowieckiego jest doskonalenie wiedzy nauczycieli w zakresie innowacyjności, metod wdrażania rozwiązań innowacyjnych i zarządzania rozwiązaniami innowacyjnymi w obszarze informacyjno-materialnym. Ukończenie studiów pozwala na prowadzenie w szkołach przedmiotu z przedsiębiorczości. Szczegółowymi celami projektu i prowadzonych w jego ramach zajęć jest podwyższenie kwalifikacji pracowników placówek oświaty, praktycznego doskonalenia zawodowego oraz podwyższenie kwalifikacji zawodowych nauczycieli zgodnie z ich osobistą ścieżką kariery zawodowej. W odniesieniu do obszaru materialnego zostaną rozwinięte zagadnienia związane z efektami wdrażania innowacji w kontekście poprawy warunków funkcjonowania poszczególnych grup społecznych.

Więcej informacji: www.spir.sggw.pl