System emerytalny powinien być powszechny, sprawiedliwy i zróżnicowany

Stoimy na stanowisku iż, np. służby mundurowe należy dobrze wynagradzać, a nie uprzywilejowywać emerytalnie. Tylko system powszechny i sprawiedliwy, równy dla wszystkich i w niedalekiej przyszłości z tym samym wiekiem emerytalnym, ma szansę na kontynuację, a nie odrzucenie przez następne pokolenia.

I. Zmiany dokonane.

W okresie, który minął od expose wygłoszonego przez Premiera w listopadzie 2011 roku, dokonano zmian ustawowych w kilku obszarach, dotyczących ubezpieczeń społecznych lub z nimi powiązanych:

1. Z dniem 1 lutego 2012 roku wprowadzono składkę zdrowotną dla rolników. Zmiana sposobu opłacania składek zdrowotnych przez rolników był wymuszona wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z października 2010 r. TK orzekł, iż przepisy wedle których z budżetu państwa opłaca się składki zdrowotne za rolników bez względu na ich dochody – są niekonstytucyjne. W efekcie Sejm u schyłku okresu 15 miesięcy na dokonanie zmiany przepisów prawnych, pod rygorem utraty przez nie mocy prawnej – uchwalił zmiany w obowiązującym prawie.
2. Nastąpiło podwyższenie składki rentowej obciążającej pracodawcę o 2% podstawy wymiaru, którzy opłacają ją obecnie w wysokości 6,5% wynagrodzenia brutto (z dniem 2 lutego 2012 r.)
3. Dokonano zmiany w sposobie waloryzowania emerytur i rent (z dniem 1 marca 2012 r.) z waloryzacji procentowej na kwotową, w wysokości 71 zł dla świadczeniobiorcy. Ustawa po podpisaniu została skierowana przez prezydenta do TK w tzw. trybie następczym, z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z art. 67 Konstytucji RP, (dotyczy prawa do zabezpieczenia społecznego). Podstawą wniosku skierowanego do Trybunału w lutym b.r. były, poza opiniami prawnymi kwestionującymi zmianę, także sygnały od osób, które traciły na wprowadzonej metodzie naliczania. Do chwili obecnej TK nie wydał orzeczenia w powyższej sprawie i nie jest znany termin rozpatrzenia sprawy.
4. Podwyższono i zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (do 67 lat, w horyzoncie czasowym 2020-2040) nowe przepisy wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku.
5. Dokonano korekty uprawnień w systemie emerytalnym służb mundurowych, która wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku. Podniesiono także (w okresie od lipca do listopada b.r.) wynagrodzenia służb o 300 zł na etat.

II. Zmiany zapowiedziane i niedokonane.

1. Zmiany w ubezpieczeniu społecznym rolników. Brak założeń do projektu ustawy.
2. Zmiany dotyczące emerytur górniczych, ograniczające dotychczasowe przywileje emerytalne do osób zatrudnionych bezpośrednio przy wydobyciu. Brak założeń do projektu ustawy.

Zmiany w ubezpieczeniu społecznym rolników.

BCC dostrzega w rządzie brak jednolitego podejścia do omawianego problemu (wprowadzenie podatku dochodowego na wsi oraz wprowadzenie zasad rachunkowości do gospodarstw prowadzących działalność), które wynika z następującej sytuacji:

1. Międzyresortowy Zespół Do Spraw Zabezpieczenia Społecznego, powołany w 2008 roku, posiada ponad 3-letnie opóźnienie w pracach, a ich efekt nie jest znany opinii publicznej. Przewodniczący Zespołu w odpowiedzi na list RPO z dnia 12 marca 2009 roku stwierdzał m.in.: „Prace Zespołu mają już charakter zaawansowany. Wypracowano wstępny projekt rozwiązań w zakresie funkcjonowania systemu ubezpieczenia emerytalno-rentowego rolników… Wstępne zakończenie prac zespołu planowane jest na przełomie II i III kwartału br.”. W chwili obecnej nadal nie są znane zamierzenia związane z pracą tego Zespołu.
2. Ministerstwo Finansów, które odpowiada za projektowanie przepisów podatkowych i o zasadach prowadzenia rachunkowości nie prowadzi prac w sposób, który umożliwiłby wprowadzenie podatku dochodowego w rolnictwie od 2013 roku.

BCC nadal rekomenduje premierowi objęcie bezpośrednim nadzorem prac Zespołu Międzyresortowego, który jest organem pomocniczym prezesa Rady Ministrów oraz reaktywowanie jego działalności. Ministerstwo finansów nie określiło terminu zakończenia prac nad projektem ustawy, która ma ustalić zasady rachunkowości w gospodarstwach rolnych, co pozwoli na ich włączenie do powszechnego systemu podatkowego. W efekcie zmiany te nastąpią najwcześniej w 2014 roku, a resort zdrowia zmuszony będzie przedłożyć projekt ustawy prolongujący o rok dotychczasowe zasady dotyczące składek zdrowotnych rolników. Jest to sytuacja niekorzystna zarówno z punktu widzenia budżetu państwa jak i samych zainteresowanych, czyli rolników.

III. Stanowisko BCC wobec przeprowadzonych zmian ustawowych w systemie emerytalnym w 2012 roku.

BCC wskazywał, iż pomimo wielu mankamentów, podwyższenie wieku emerytalnego było niezbędne, postulując jednakże poszerzenie zakresu projektowanej modernizacji o korekty dotyczące systemu emerytalnego oraz jego otoczenia, a zwłaszcza dotyczące:

1. likwidacji przywilejów emerytalnych,
2. ograniczenia i likwidacji tzw. ochrony emerytalnej,
3. wprowadzenia jednolitych rozwiązań dla wszystkich ubezpieczonych,
4. dostosowania systemu rentownego (pochodzącego z konstrukcji zdefiniowanego świadczenia) do emerytalnego (o zdefiniowanej składce).

BCC nadal postuluje, aby dokonać przeformułowania programu Solidarność Pokoleń 50+, w kierunku jego poszerzenia (50-60+) oraz, aby wzmocnić politykę rynku pracy o „podprogram” 25+, dotyczący zatrudniania absolwentów. Ponadto za niezadowalające należy uznać:

1. administrowanie Funduszem Pracy, którego operatorem powinien być Minister Pracy z udziałem pracodawców, opłacających składkę w wysokości 2,45% podstawy wymiaru,
2. sposób funkcjonowania urzędów pracy, które wzorem krajów rozwiniętych, powinny stać się aktywnym pośrednikiem pomiędzy pracodawcą, a osobą poszukującą pracy, wspieranym przez państwo.

Jeśli chodzi o zagadnienie zmian w podsystemie emerytalnym służb mundurowych, które zostaną wdrożone 1 stycznia 2013 roku, obejmą one żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb.  Do końca 2012 roku emerytura przysługuje po 15 latach służby, a jej wysokość jest zależna od wysokości ostatniego wynagrodzenia oraz dodatków i nagród rocznych. Po odbyciu 15 lat służby zapewnione jest  świadczenie w wysokości 40% podstawy wymiaru i wzrasta z każdym kolejnym rokiem służby o 2,6 pp. Górna granica świadczenia emerytalnego wynosi 75% jego podstawy wymiaru.

Nowe zasady, dla nowozatrudnionych w 2013 roku, zakładają wydłużenie okresu służby funkcjonariuszy i żołnierzy zawodowych. Będą oni nabywali uprawnienia emerytalne po spełnieniu łącznie dwóch warunków: uzyskania 25-letniego stażu służby oraz osiągnięcia wieku 55 lat. Wysokość emerytury po 25 latach służby wyniesie 60% podstawy jej wymiaru i wzrastać będzie o 3% za każdy kolejny rok służby, nie więcej niż 75%. Podstawę wymiaru emerytury stanowić będzie średnie uposażenie należne z 10  kolejnych lat służby wraz z nagrodą roczną oraz dodatkami o charakterze stałym.

BCC poparł omawiane zmiany ustawowe, lecz wskazał, iż mają one charakter minimalny i ograniczony, zwłaszcza w sytuacji, gdy nastąpiło stopniowe podwyższenie i zrównanie powszechnego wieku emerytalnego do 67 lat. Podkreślenia wymaga, iż  funkcjonariusze będą podobnie jak dotychczas nabywali prawo do emerytury z budżetu państwa w ramach odrębnego systemu zaopatrzeniowego. Nie nastąpiło ich włączenie do systemu powszechnego o ubezpieczeniowym charakterze – w którym opłacane są składki, a świadczenie jest pochodną zgromadzonego kapitału emerytalnego, jak zapowiadał rząd. Należy zatem spodziewać się pogłębienia trudności w finansowaniu kosztownego, wyodrębnionego podsystemu emerytalnego. Wydatki państwa na jego finansowanie wynoszą około 12 mld zł a zasięgiem świadczeń objętych jest blisko 350 tys. funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i członków ich rodzin.

Podsumowanie.

Zdaniem BCC system emerytalny w Polsce, aby być efektywny, musi być trójfilarowy w praktyce, o zdefiniowanej składce, aktuarialny – czyli dający się policzyć i sfinansować oraz adekwatny, czyli zapewniający odpowiednią stopę zastąpienia. Musi być pozbawiony przywilejów emerytalnych, które kosztują budżet ok. 20 mld zł rocznie. Stoimy na stanowisku iż, np. służby mundurowe należy dobrze wynagradzać, a nie uprzywilejowywać emerytalnie. Tylko system powszechny i sprawiedliwy, równy dla wszystkich i w niedalekiej przyszłości z tym samym wiekiem emerytalnym, ma szansę na kontynuację, a nie odrzucenie przez następne pokolenia.

Dr Wojciech Nagel
minister ds. ubezpieczeń społecznych Gospodarczego Gabinetu Cieni BCC